مولانا خاتمی هروی

زندگینامه:

مولانا خاتمی هروی از شاعران قرن دهم هجری است. در هرات ساکن بود. به هند سفر کرد . سپس آهنگ سفر حجاز کرد تا حج به جای آورد اما در مسیر راه درگذشت.

نمونه شعر

*

منابع

--------------------------------------------------------

- تذکره عرفات العاشقین ج ۲ ص

- تذکره روز روشن ص

- الذریعه ج ۹ ص

- فرهنگ سخنوران ص

برچسب‌ها: مشاهیر هرات, شاعران هرات

خاکی کوسویی هروی

زندگینامه

خاکی کوسویی هروی از شاعران و عارفان قرن نهم هجری و اصل او از روستای " کوسویه " از توابع هرات است.

مولانا خاکی بسی درویش و دردمندمی نموده و طبع نظم نیز داشته و و از خادمان خواجه شمس الدین محمد کوسویی جامی است. وی در سال ۹۰۲ ه. ق. درگذشت.

نمونه شعر :
نیازمند توئیم ای بناز پرورده
ترا زمانه عجب دلنواز پرورده .

*

منابع

---------------------------------------------------------

- تذکره مجالس النفائس صص ۴۹ ، ۲۲۳.

تذکره عرفات العاشقین ج ۲ ص ۱۲۱۲.

- الذریعه ج ۹ ص ۲۷۷ ، ۲۸۳.

- لغت نامه دهخدا ج ص

برچسب‌ها: مشاهیر هرات, شاعران هرات, درگذشتگان ۹۰۲ ه ق

ملا خواجه خیابانی هروی

ملا خواجه خیابانی هروی از شاعران قرن نهم هجری است.

*

منابع

----------------------------------------

- تذکره مجالس النفائس ص ۱۶۲.

- الذریعه ج ۹ ص ۳۰۸.

- فرهنگ سخنوران ص ۱۹۹.

برچسب‌ها: مشاهیر هرات, شاعران هرات

میرزا خلیل خلقی هروی

میرزا خلیل هروی متخلص به " خلقی " از شاعران قرن یازدهم هجری است.

*

منابع

--------------------------------------------------

- تذکره روز روشن

- سفینه خوشگو ص

- فرهنگ سخنوران ص ۱۹۴.

برچسب‌ها: مشاهیر هرات, شاعران هرات

سید خنجر هروی

سید خنجر هروی از شاعران قرن نهم هجری است. از " جیکجتو " بود . برای تحصیل علم به هرات رفت و سرانجام سپاهیگری پیشه کرد و روی به ملازمت نهاد.

نمونه شعر :

چو سیل اشک ز چشم پر آب می آید

دو دیده بر سر آن چون حباب می آید

*

منابع

----------------------------------------------------

- تذکره مجالس النفائس صص ۸۸ ، ۲۶۲.

برچسب‌ها: مشاهیر هرات, شاعران هرات

مولانا خلقی هروی

مولانا خلقی هروی از شاعران قرن نهم هجری است. امیر علی شیر می نویسد :

" از خلق هری است و خالی از حسن خُلق و خلق نیست و طبع نظم او نیکوست ".

نمونه شعر :

ای سرو ناز در دل ما جا نمی کنی

جا می کنی ولی به دل ما نمی کنی

*

منابع

---------------------------------------------------

- تذکره مجالس النفائس صص ۸۲ ، ۲۵۷.

برچسب‌ها: مشاهیر هرات, شاعران هرات

مولانا خلف تبریزی

زندگینامه:

مولانا خلف تبریزی از شاعران قرن نهم هجری و از شیخ زادگان النج در آذربایجان بود. " در خلق و خلق پسندیده و در فهم و فراست به سرحد کمال رسید ".

وی برای تحصیل از تبریز به هرات رفت و سرانجام مصاحب بدیع الزمان میرزا گورکانی شد.در سرودن انواع شعر و معما مهارت داشت.

در برخی نسخه های خطی عرفات العاشقین نام او " خلفی " و برخی دیگر " خلقی " ضبط گردیده است.

نمونه شعر :

معما به اسم " عبدی " ( خورشید که عین باشد چون باز طالع شود یعنی بر بدیع در آید اسم " عبدی " حصول یابد )

صد شکر که وصل دوست واقع شد باز

سوز دل و آب دیده مانع شد باز

خورشید بدیع ما اگر غایب بود

طالع نددی نمود و طالع شد باز

*

منابع

-------------------------------------------

- تذکره مجالس النفائس صص ۶۵ و ۲۳۸.

- تذکره عرفات العاشقین ج ۲ ص ۱۲۳۱.

الذریعه ج ۹ ص ۲۹۹.

تذکره روز روشن ۲۰۱.

برچسب‌ها: مشاهیر تبریز, شاعران تبریز, مشاهیر هرات, شاعران هرات

میرزا علی خلج

میرزا علی خلج . وی از شاعران قرن نهم هجری و و از ملازمان فریدون جعفر نقیب بوده است . امیر علیشیر نوایی این بیت را به نام میرزا علی خلج نوشته و توحید طلبانی این بیت را به نویدی نیشابوری منسوب کرده است.

دین عشاق به جز دیدن جانان نبود

هر که را میل بدین نیست مسلمان نبود

منابع

---------------------------------------------------

- مجالس النفائس ص ۱۶۶.

- تذکره عرفات و العاشقین ج ۶ ص ۳۹۱۳.

فرهنگ سخنوران ص ۱۹۴.

- الذریعه ج ۹ ص ۷۵۶.

- لغت نامه دهخدا ذیل " علی خلج " ج ص

-

برچسب‌ها: مشاهیر هرات, شاعران هرات

محمد حیدر خضابی هروی

محمد حیدر هروی متخلص به " خضابی " از شاعران اوایل قرن یازدهم هجری است.

*

منابع

-----------------------------------------

- سفینه خوشگو ص

برچسب‌ها: مشاهیر هرات, شاعران هرات

مولانا خسروی هروی

زندگینامه:

مولانا خسروی هروی از شاعران قرن نهم هجری است. اوحدی بلیانی نام او را " بابا خسروی " ذکر کرده است. در هرات ساکن بود و در شعر طبعی متوسط داشت.

علیشیر نوائی درباره ی او نوشته است:

" مردی دعوی دار و بزرگ منش و تند توی بود و گاهی که شعر خواست خواند ؛ پیش از آن در کلام خود چنان آرایی می کرد

که کس را مجال دخل نمی ماند.ضرورتاً تحسین می بایست کرد و دیوان در میان مردم هست. "

نمونه شعر :

ز لعل یار دندانی گرفتم

حیاتی یافتم جانی گرفتم

*

بستان حسن را گل روی تو آب داد

برگ بنفشه را سر زلف تو آب داد

*

منابع

--------------------------------------------------

- مجالس النفائس صص ۳۹ و ۴۰ ، ۲۱۳.

- تذکره عرفات العاشقین ج ۲ ص ۱۲۷۰.

- تذکره روز روشن ص ۲۴۰.

- تذکره شمع انجمن ص ۲۳۲.

- الذریعه ج ۹ ص ۲۹۵.

- فرهنگ سخنوران ص ۱۹۱.

- لغت نامه دهخدا ج ص

برچسب‌ها: مشاهیر هرات, شاعران هرات

خزانی هروی

خزانی هروی از شاعران قرن دهم هجری است. از مردم هرات بوده و در بلخ نشو و نما یافته و در آغاز زندگی مردی بی قید و پریشان روزگار بوده و در پایان زندگی گوشه نشین شده و شعر خوب می گفته است.

*

منابع

-------------------------------------------------

- تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی ص ۵۶۳.

برچسب‌ها: مشاهیر هرات, شاعران هرات

خُرّمی هروی

زندگینامه:

خُرّمی هروی از شاعران قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری است. ور هرات متولد شد و در آن شهر تحصیل کرد. در آنجا چندی به عیش و نوش و باده گزاری مشغول شد و به دلیل شعرهای خوبش سلطان حسین بایقرا ( م. ۹۱۱ ه. ق. ) و امیر علیشیر نوایی ( م. ۹۰۶ ه. ق. ) و نورالدین عبدالرحمن جامی ( م. ۸۷۱ ه. ق. ) به او التفات داشتند. اما چون خیره سری او ادامه یافت ؛ از چشم بزرگان افتاد و مجبور به رفتن از هرات شد و پس از چند سال مسافرت به هرات بازگشت .

امیر علیشیر نوایی درباره او می نویسد :

" از آدمی زادگان شهر هرات است اما از آدمی گری اثری در او نیست و بسبب بدمزاجیهای خود در شهر نتوانست بود، به عراق رفت و از آنجا عزیمت مکه و مدینه و بیت المقدس کرد و در آن ممالک پیاده بزیارت اکثر انبیاء و مشایخ رسید بلکه دو بار بدین دولت و سعادت مشرف و سرافراز گردید، اما به واسطه بی دولتی که در ذات او بود چون بازآمد از اول بدبختی و بدفعلی بیشتر می نمود. القصه از مداحی او زبان قاصر و عقل عاجز است. با وجود همه طرفگیها شعر نیز می گوید ودر این فن کسی را پسند نمی کند."

برخی از پژوهشگران معاصر او را همان خرمی مولف " روضه العشاق " دانسته اند . ولی اینکه در زمان جامی شاعر مشهوری بوده و قاعدتا نباید کمتر از ۳۰ سال داشته باشد ؛ بعید است که بیش از ۱۰۰ سال عمر کند و در سالهای ضعف و کهولت در بالای ۱۰۰ سالگی کتاب " روضه العشاق " را بنویسد .

نمونه شعر :

سرشک خون که فتد دم به دم ز چشم تر من

شراره هاست که افتد ز آتش جگر من

صبا به چشم ترم کش غباری از سر آن کوی

که تاک رهگذر اوست سرمه ی بصر من

گذشت آن مه و ماندم به فکر صورت خویش

برفت عمر و خیالش نرفت از نظر من

پس از وفات خدا را به تربتم قدمی نِه

در آن زمان که شوم خاک ، پا مکش ز سر من

چه سان به منزل آن ماه پی برم شب هجران

چنین که تاک شده جمله خون ز چشم تر من

نه قاصدی که پیامی از او به نزد من آرد

نه مجرمی که به آن بی خبر برو خبر من

اگر به عشوه شوم شهره " خُرّمی " نبود غم

چرا که نیست به جز عشق و عاشقی به سر من

*
آوازه رخ گل تا باز برنیامد
در بوستان ز بلبل آواز برنیامد.

*

منابع

------------------------------------------------

- تذکره مجالس النفائس ص ۶۳ ، ۲۳۶ .

- تذکره عرفات العاشقین ج ۲ صص ۱۲۱۳ و ۱۲۱۴.

- تذکره ریاض الشعراء ج ۲ صص ۷۷۵ و ۷۷۶.

- صبح گلشن ص ۱۵۴.

- قاموس الاعلام ج ۳ ص ۲۰۶۸.

- فرهنگ سخنوران ص ۱۸۹.

- لغت نامه دهخدا ج ص

- فرهنگ سخنوران ص ۱۸۹.

برچسب‌ها: مشاهیر هرات, شاعران هرات

محمد امین غباری هروی

زندگینامه :

محمد امین هروی متخلص به " غباری " از شاعران قرن دهم هجری است. صادقی کتابدار درباره ی او می نویسد :

ازمردم هرات است. طالب علم خوبی است. انشائش هم بد نیست و از هیئت نیز خیلی اطلاع دارد. "

اوحدی بلیانی به اشتباه شرح حال او را با غباری اسفراینی درآمیخته است. حال آنکه غباری اسفراینی در قرن نهم هجری می زیسته است.

نمونه شعر :

چنان مکن که دگر ترک آه و ناله کنم
چنان مکن که ترا با خدا حواله کنم
رخی که گشته چو کاه از خمار محنت و درد
ز نشئه می وارستگی چو لاله کنم
به نیم لحظه که دامان دیگری گیرم
سزا به دامن رشک هزارساله کنم

*

دل خوش به سرکوی جنون آمده بود
در صبر و ثبات ذوفنون آمده بود
این عقده رشک اگر نمی آمد پیش
از عهده عاشقی برون آمده بود.

*

از مصحف رخش خط ریحان برآمده

یا حسب حال ماست پریشان برآمده

مانند سبزه ی خط لعلش ندیده خضر

هر چند گِرد چشمه حیوان برآمده

عشّآق همچو گوی سر خود فکنده اند

تا زلف او به صورت چوگان برآمده

از هاله گرد ماه دهد هر شبی نهان

خطی که گرد عارض جانان برآمده

گر با سگان دوست " غباری " است همنشین

عیبش مکن به صورت انسان برآمده

*

منابع

------------------------------------

- تذکره مجمع الخواص ص

- تذکره عرفات العاشقین ج ۴ص ۲۶۷۶.

- منتخب اللطایف ص ۴۷۸.

- لغت نامه دهخدا ج ۱۱ ص ۱۶۵۹۵.

برچسب‌ها: مشاهیر هرات, شاعران هرات

مخمد میرخواند بلخی

زندگینامه :

محمد معروف به میرخواند بن برهان الدین خاوندشاه بلخی بن کمال الدین محمود مورخ و ادیب مشهور قرن نهم هجری . پدرش خداوند شاه از سادات حسینی بود که به چهار نسل ، نسب به سيد اجل بخاري و از نوادگان زيد بن امام زين العابدين ( ع) مي رساند . او پس از آنکه پدرش را از دست داد به بلخ مهاجرت کرد و میر خواند در سال ۸۳۷ ه. ق. در این شهر به دنیا آمد و همانجا به فراگيري علوم متداول عصر خويش پرداخت و پس از رسيدن به ايام جواني عازم هرات، كه در آن عهد مركز بزرگ علمي و ادبي ايران بود، گشت.ميرخواند در اين شهر به تكميل معلومات خود در علوم معقول و منقول پرداخت و اكثر كتب ادبي وتاريخي زمان خويش را مورد مطالعه قرار داد . او در دستگاه وزیر امیرعلیشیر نوایی وارد شد واز کمک های وی برخوردار گردید

محمد خاوند(مير خواند) درزمينه اعتقادات عرفاني و در علوم ديني مريد و شاگرد شيخ بها ء الدين عمربه شمار مي رفت .
وقايع ميانسالي : محمد خاوند(مير خواند) بيشترايام عمرخود را در هرات تحت حمايت اميرعلي شير نوايي وزيردانش دولت سلطان حسين بايقرا گذراند .

وي سپس در سلك ملازمان وزير دانش دوست اميرعليشير نوائي قرار گرفت و به يكي از چهره‌هاي تابناك محفل ادبي و علمي هرات موسوم به مكتب هرات، كه امير عليشير تأسيس كرده بود، تبديل گشت. دوستي عميق و خالصانه ميرخواند و اميرعليشير نوائي سالها ادامه يافت و عليرغم احترام فراواني كه وزير بزرگ تيموري براي اين مورخ شهير قائل بود، ميرخواند به زندگي ساده و بي‌تكلف خود ادامه داد و حاضر نشد به شغلي ديواني در دربار سلطان حسين بايقرا كه توأم با مزاياي مادي قابل ملاحظه‌اي بود روي آورد. حكيم ميرخواند بخش عمده زندگاني خود را به دانش‌اندوزي و نگارش كتب مختلف گذراند و سال‌هاي آخر عمر را نيز در انزوا و خلوت در گازرگاه هرات سپري نمود.
ساير فعاليتها و برنامه هاي روزمره : محمد خاوند(مير خواند) در كنار فعاليت ديواني در دارالانشا ء به مطالعه آثار علمي ،‌تاريخي و ادبي و قدما و تتبع درنگارش متوفي پخته مي پرداخت.

محمد خاوند(مير خواند) از نگارندگاني است كه به تاريخ عمومي مي پردازد و نگرشي جامع نسبت به تاريخ دارند . يكي ازهمفكران و نيز شاگردان وي در اين زمينه خواندمير (مولف تاريخ عمومي بنام تاريخ حبيب السير مي باشد ) .

میرخواند مدتي پس از آنكه در 901 ه .ق گوشه انزوا و عبادات اختيار نمود به عمر درد و سوء القنيه و ضعف بسيار مبتلا شد و به هرات بازگشت و پس از 10 ماه بستربود ن در 2 ذي القعده 903 در سن 66 سالگي درگذشت و در كنار مزار شيخ بها الدين عمر صوفي پير و مراد پدرش در خانقاه هرات به خاك سپرده شد.

کتاب ها :

۱. روضةالصفا فی سیرةالانبیاء والملوک والخلفاء - که بیشتر روضةالصفا می خوانند و به تاریخ جهان از آغاز تا زمان نویسنده بازمی گردد را به امر امیر علی شیر نوائی تالیف کرد. . تاريخ او هفت مجلد است شش مجلد او را خود ميرخواند تأليف کرده و مجلد هفتم را که از آغاز پادشاهى سلطان حسين بايقرا است، به امر امير عليشير بعد از فوت ميرخواند دخترزاده‌اش غياث‌الدين خواندمير مؤلف 'حبيب‌السير' تا انجام کار 'بديع‌الزمان ميرزا' به رشتهٔ تحرير کشيده و در خاتمهٔ اين مجله چند صفحهٔ که مشتمل بر تاريخ مختصرى از قره‌قويونلوها و آق‌قويونلوها باشد، مرحوم 'رضا قليخان هدايت' ضميمه ساخته است.

در كتب خود شيوه نگارش روان و پخته‌اي را جلوه‌گر ساخت و درعين استفاده از تماثيل و استعارات مختلف، نثر سليسي را به كار گرفت كه بعدها مورد استفاده مورخان ديگر قرار گرفت.روضةالصفاى او قسمتى ترجمهٔ از تاريخ‌هاى عربى است و قسمتى اقتباس از تواريخ خاصهٔ فارسى و حتى نقل به عبارت از جامع‌التواريخ رشيدى و ظفرنامهٔ شرف‌الدين على با اندک اصلاحى که در سادگى عبارت گاهى رعايت کرده و قسمتى هم تأليف خود او است. وي در بهره‌گيري از علوم و دانش‌هاي مختلف به پايه‌اي رسيده بود كه حتي موجبات تحسين اميرعليشير نوائي را فراهم آورد و امير او را در علم تاريخ و انشاء بي‌همتا خواند. تسلط ميرخواند در انشاء و فنون ادبي زمان خود مورد تحسين مورخان پس از وي نيز قرار گرفته است به گونه‌اي كه خواندمير نواده فاضل او نيز خواجه ميرخواند را به بهترين كلام ستوده است: ( وفوروقوف آن حضرت در فن تاريخ و صنعت انشاء بمرتبه‌يي بود كه قلم سخن آرا از تبيين آن بعجز وقصور اعتراف دارد و كمال بلاغت آن مهر سپهر سيادت در تحرير حكايات و تقرير روايات درجه‌يي داشت كه بيان فصحا توضيح آنرا كما ينبغي از جمله محالات مي‌شمارد.)

مندرجات کتاب از این قرار است: مقدمه؛ در فواید علم تاریخ و نیاز فرمانروایان به این علم و آن چه برای تالیف تاریخ لازم است. قسم اول؛ در آغاز آفرینش و قصص پیامبران و وقایع پادشاهان پیش از اسلام و حکمای پیشین. قسم دوم؛ در حالات و غزوات حضرت رسول (ص) و اخبار خلفای راشدین. قسم سوم؛ در احوال ائمه اثنی عشر(ع) و خلفای بنی امیه و بنی عباس. قسم چهارم؛ در وقایع پادشاهان معاصر عباسیان یا سلسله‌های ایرانی پس از اسلام تا حمله مغول. قسم پنجم؛ در تاریخ چنگیزیان و حکومت فرزندان او در چین، ایران و توران. قسم ششم؛ در احوال امیر تیمور گورکان و اولاد و احقاد او. قسم هفتم؛ در سلطنت ابوالغازی سلطان حسین بهادر (بایقرا) و فرزندان او؛ خاتمه؛ در ذکر بدایع صنایع ملک صانع و عجایبات روی زمین(بخش جغرافیایی روضه الصفا).

*

منابع

------------------------------------------------

- سبک شناسی

- تاریخ ادبیات در ایران ج ص

- لغت نامه دهخدا ج ص

- ریحانه الادب ج ص

- مقاله " نقد و نظری در باب تاریخ نویسی میر خواند و خواندمیر " ، نوشته : حکیمه امیری ، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا ، فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۱ ، شماره ۵۴ و ۵۵

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, مشاهیر هرات, مورخان هرات, زادگان ۸۳۷ ه ق

علی سیمی نیشابوری

زندگینامه

مولانا علی بن محمد سیمی نیشابوری نقاش، مذهب، خطاط و شاعر قرن نهم هجری است.

تاریخ دقیق تولدش روشن نیست اما احتمالا در نیمه ی دوم قرن هشتم هجری در نیشابور بوده است. چنان که سیمی نیشابوری در مقدمه دیوان لطف الله نیشابوری نوشته است ؛ لطف الله نیشابوری از شاعران آن عهد از استادان او در فنون شعر و ادب است.

تنها نسخۀ خطی دیوان لطف‌الله نیشابوری به شمارۀ 2321 در کتابخانۀ ملی نگهداری می‌شود. بر صفحۀ نخست این رساله نوشته شده است: «دیوان مولانا لطف‌الله نیشابوری متوفی 812 که سیمی نیشابوری جمع کرده و سپس به خزانۀ شاهرخ بن تیمور گورکان انتقال یافته است». بر اساس توضیحی که سیمی داده است، وی دو سال بعد از درگذشت لطف‌الله موفق به تهیۀ اشعار و گردآوری و تدوین این مجموعه شده است.

با توجه به قدمت نسخه و وجود آن در کتابخانۀ شاهرخ، می‌تواند اشارتی باشد بر اینکه نسخه متعلق به سیمی و به خط اوست. رسم‌الخط نسخه با آنچه در قرن هفتم رایج بوده، تفاوت چندانی ندارد.

در نیشابور تعدادی از علاقمندان هنر نزد او حاضر شدند. از جمله کاتبی ترشیزی نزد او خوشنویسی و ادبیات را آموخت. و به قول اوحدی بلیانی به خاطر حسن خط و زیبایی صورت نورد رشک و عداوت استاد قرار گرفت و به ناچار از نیشابور به هرات رفت. کاتبی در دیوان خود استادش را به سرقت اشعارش متهم ساخته است :

میان شهر نیشابور سیمی

چو اشعار ملیح کاتبی دید

به مشهد رفت و بر نام خودش بست

نمک خورد و نمکدان را بدزدید

سیمی در حدود سال ۸۱۵ ه. ق. به مشهد مقدس رفت و چندی به مکتبداری پرداخت و بسیاری از بزرگان آن شهر نزد او ادبیات فارسی و به ویژه فنون نظم و نثر را آموختند. اما به خاطر رونق ادب و هنر در هرات به وسیله شاهزادگان تیموری ، به هرات رفت و ابتدا نزد جعفر بایسنقری به مشق خط پرداخت و سپس در کارگاه هنری و کتابخانه بایسنقر میرزا به کتابت و کتاب آرایی مشغول شد.

سیمى هفت قلم را خوش مى‏نوشت. شعر را نیز نیكو مى‏سرود و در سرعت قلم بى‏نظیر بود و بنا به روایتی در یک شبانه روز دو یا سه هزار بیت به نظم درآورد و یکصد و بیست مکتوب شد که هر یک ده سطر بوده است.در معمارى و رنگ‏آمیزى و مركب‏سازى و افشان‏گرى و تذهیب و رنگ كارى كاغذ سررشته داشت و در بعضى از این هنرها رسالاتى تالیف كرده و معمیات او متداول بوده است. در فن معما نیز مهارت داشت. و برخی از او به عنوان سیمی معمای نام برده اند.از شاگردان وى می توان به عبدالحى منشى استرآبادى و کاتبی نیشابوری اشاره کرد.

سال درگذشت او در هیچ یک از منابع موجود نیست. تنها می دانیم که تا سال ۸۴۰ ه. ق. زنده بوده است. محمد نقی سپهر سال ۸۵۲ را برای درگذشت او ثبت کرده است که همچون اغلب تاریخ درگذشت های ثبت شده او فاقد اعتبار است.

آثار خوشنویسی

۱. کتابت " حساب " نوشته : محمود بن محمد قاضی والشتانی ، نستعلیق ، در سال ۸۴۰ ه. ق. ، موجود به شماره ۱۲۲۶ در کتابخانه مجلس سنای سابق .

۲. کتابت " گل و نوروز " خواجوی کرمانی ، که در تذکره عرفات العاشقین به آن اشاره شده ولی نسخه ای از آن به خط سیمی شناسایی نشده است.

۳. دیوان مولانا لطف الله نیشابوری ، به خط نستعلیق، بدون رقم کاتب ، و به احتمال زیاد به خط سیمی نیشابوری ، در سال ۸۱۴ ه. ق ، موجود به شماره ۲۳۲۱ در کتابخانه ملی ایران

کتاب ها:

"جوهریه سیمی " که فهرست نویسان نسخه های خطی به خاطر برداشت اشتباه از مقدمه کتاب نام آن را " جوهر مسمی " ثبت کرده اند :

یایم ز بی وفائی ایام چون وفات

باشد حیات حاصلم از حاصل الحیوه

سی روز با ضمیر پریشان و چهل صبحاح

کردم صفات جمع در این مجمع الصفات

تاریخ سال هششصد و در سی و هفت بود

کاین روز نامجه یافت رقم در شب براه

این رساله در آداب دبیری و منشی گری و انشاء و ترسل است و در آن به شرح اخلاقِ دبیر، تراشیدن قلم، مرکّب سازی و رنگ های الوان و حَل کاری پرداخته است. سپس زمان و مکان مناسب برای خوشنویسی را بیان می کند. رساله به اعتقادات و خرافات در بابِ کتابت نیز اشاراتی دارد.

مولف این رساله را در سال ۸۳۷ ه. ق. ان را نگاشته و در لابلای کتاب اشعاری از خود را آورده است . مولف این رساله را در ۳۰ روز و در ۸۳۷ق نوشته و شامل چهار باب است که عبارت‌اند از باب اول در بیان تعلیم و تعلم ضوابط و روابط؛ باب دوم دربارۀ انواع مخاطبات و حجابات؛ باب سوم در عرض عرائض ممنوعه که به مشاهیر نوشته شده؛ و باب چهارم در حج، قبالات شرعیه و تمسکات.

قدیمی ترین نسخه خطی موجود این کتاب که در سال ۸۷۲ ه. ق. به خط نستعلیق کتابت شده است ، به شماره ۹۶۲/۲ در کتابخانه خراجچی اوغلو (ضمن كتابخانه انه بیگ) واقع در بورسیه ترکیه نگهداری می شود . همچنین ۳ نسخه دیگر از این کتاب به شرح زیر در کتابخانه ها وجود دارند : نسخه شماره ۳۳۶۴/۸ کتابخانه مجلس شورای اسلامی که در قرن یازدهم هجری کتابت شده است . نسخه شماره ۳۸۳۱/۳ در کتابخانه ملی ملک در تهران که در احتمالا در قرن نهم هجری کتابت شده است. نسخه دیگر به شماره ۵۲۶/۸ که در همان کتابخانه است و سيد حسن حسيني متخلص به ثريا در سال ۱۲۷۱ ه. ق. به خط نستعلیق آن را کتابت کرده است .همچنین نسخه شماره ۳۰۳۲/۷-۱۶/۴۲ کتابخانه آیت الله گلپایگانی که در قرن دوازدهم هجری کتابت شده و در فهرست نسخه های خطی این کتابخانه با نام " مجمع الصفات " معرفی شده است .

این رساله این رساله درضمن " کتاب آرایی درتمدن اسلامی " ص ۴۵-۵۴ به چاپ رسیده است

نمونه شعر :

نمی گنجد ز شادی غنچه در پوست

چو سیمی نسبتش با آن ذهن کرد

*

دل مسکین حاجتمند عشّاق

به عشق ابرویت شد شیشه بر طاق

منابع

--------------------------------------

- تذکره دولتشاه ( تصحیح دکتر فاطمه علاقه صص ۷۴۲ - ۷۴۳ ، ۶۹۰.

- مجالس النفایس ص ۱۶و ۱۹۱

- تذکره عرفات العاشقین ج۳ صص ۱۷۱۴ و ۱۷۱۵ ، ج۲ ص ۹۶۰ ، ج۵ ص ۳۱۵۴

- منتخب اللطیف ص ۳۲۸.

- تذکره روز روشن ص ۳۸۵.

- مناقب هنروران ص ۵۷.

- تذکره خوشنویسان ( هفت قلمی ) ص ۴۳.

- گلستان هنر صص ۵۸ و ۵۹.

- تذکره خوشنویسان ( سپهر ) ص ۶۷ و ۶۸.

- تذکره غنی ص ۶۹

- مطلع الشمس ص ۴۳۴

- احوال و آثار خوشنویسان ج ۳ ص ۷۴۹.

- تاریخ ادبیات ایران ج۴ ص صص ۱۷۱ ، ۱۹۴ ، ۱۹۹ ، ۲۳۴.

- لغت نامه دهخدا ج۹ ص ۱۳۹۰۱.

- دانشنامه هنرمندان جهان اسلام ص ۷۲۰.

الذریعه ج۹ ص

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه مجلس سنا ج۲ ص

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه آیت الله گلپایگانی ج ۶

- فهرست نسخه های خطی فارسی کتابخانه بورسه ص ۱۶۹.

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه ملی ملک ج ۷ ص ۶۴ و ج۵ ص ۶۰.

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی ج۸ ص ۳۳۶۴ و ج ۱۰ ص ۱۱۹۸.

- نیشابور شهر فیروزه صص ۴۳۲- ۴۳۳.

برچسب‌ها: مشاهیر نیشابور, خوشنویسان نیشابور, شاعران نیشابور, مشاهیر هرات

علی قاری هروی

علي بن سلطان محمد هروي قاري از خوشنویسان هنرمند و قاریان قرآن در قرن دهم هجری است او نسخه ای از قرآن مجید را به خط نسخ در ماه شعبان سال 995 ه. ق. کتابت کرده است. این نسخه در کتابخانه ملی ملک در تهران وجود دارد.

منابع

---------------------------------------------------------

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه ملی ملک ج 1 ص 3

برچسب‌ها: خوشنویسان هرات, مشاهیر هرات

شهابی هروی

زندگینامه

مولانا شهابی هروی معروف به " شهابی معمایی " از شاعران ماهر قرن دهم هجری است. در فنون و صنایع ادبی به ویژه در فن معما استاد بود و غزل را نیکو می سرود. وی " رساله در معما " نوشته است. سایر اطلاعات از زندگی او به دست نیامد.

نمونه شعر

جفا و جور تو کم شد مگر شدی آگه

که منم به جور و جفا نیز خوشدلم چون تو

منابع

-----------------------------------------------------

- تذکره تحفه سامی ص 229 .

برچسب‌ها: شاعران هرات, مشاهیر هرات

محمود عارفی هراتی

محمود عارفی هراتی ازشاعران قرن نهم هجری است. او در بین دوستانش به سلمان دوم شهرت داشت زیرا از طرفی به روش خواجه سلمان ساوجی شعر می سرود و از طرف دیگر به چشم درد سختی مبتلا بود. از آثار عارفی مثنوی " گوی و چوگان " یا " حال نامه " است که آن را در سال 842 ه. ق. به نام سلطان محمد ( ظاهرا سلطان محمد بن بایسنقر ) شروع کرده و در دو هفته به پایان رسانیده است.

منابع

---------------------------------------------

- فرهنگ ادبیات فارسی ص 336

برچسب‌ها: مشاهیر هرات, شاعران هرات

ابو منصور گازر هروی

ابو منصور گازر ، از عرفاء و بزرگان صوفیه در قرن پنجم هجری است. اهل هرات بود. وی با خواجه عبدالله انصاری (م۴۸۱ق) معاصر بوده و به خدمت اکابر و مشایخ بسیاری مانند ابونصر سرّاج ، صاحب "اللُمَع فی‌التصوف" ، و شیخ احمد بخاری رسیده است. او در آخر عمر انزوا اختیار کرده و به عبادت و ریاضت مشغول شد.

منابع

---------------------------------

- ریحانه الادب ج5 ص 114

برچسب‌ها: صوفیان هرات, مشاهیر هرات

حیاتی هروی

.حیاتی هروی از زنان شاعر و سخنور قرن دهم هجری است. او از اهالى هرات و معاصر فخرى هروى، مولف تذكره‏ى جواهرالعجایب بود. به نوشته‏ى وى، حیات گذشته از لطافت طبع از حسن و جمال نیز برخوردار بود. حیاتی هروی تا سال 962 ه. ق. زنده بود.

غزل زیر از اوست: عجب شیرین لبى لیلى عذارى كرده‏ام پیدا

در این ایام خوشحالم كه یارى كرده‏ام پیدا

به یاد لعل شیرین مى‏كنم چون كوهكن جانى

چو فرهاد از براى خویش كارى كرده‏ام پیدا

ز پا افتادم از اندوه هجران چون كنم یا رب

كه این اندوه از دست نگارى كرده‏ام پیدا

چو مجنون مى‏نهم رو بر كف پاى سگ كویش

من دیوانه نیكو غمگذارى كرده‏ام پیدا

به یكدم صرف راه آن بت بیگانه وش كردم

«حیاتى» آنچه من در روزگارى كرده‏ام پیدا

منابع

------------------------------------------------

- مشاهیر زنان ایرانی و پارسی گوی ص 78

-

برچسب‌ها: شاعران هرات, مشاهیر هرات

محمود مذهب هروی

زندگینامه

محمود مذهب هروی از هنرمندان و ادیبان قرن دهم هجری است. در تذهیب و تزئین نسخه های خطی مهارتی به سزا داشت و در خط نستعلیق خوشنویسی زبردست بود.

آثار

کتابت " سبحه الابرار " جامی به خط نستعلیق خوش با رقم و تاریخ " کتبه العبد محمود المذهب الهروی بمکه المبارکه زاده الله شرفا و تعظیما و تکریما غفرالله و لوالدیه فی شهور سنه 951 "

کتابت قطعه ای از مرقع شاه اسماعیل به خط نستعلیق خوش الوان با رقم و تاریخ " کتبه المذنب محمود المذهب لمولانا جامی قدس سره " در کتابخانه خزینه اوقاف استانبول.

کتابت یک قطعه به خط نستعلیق خوش به سفیداب با رقم و تاریخ " کتبه المذنب محمود المذنب غفر ذنوبه و ستر عیوبه " در مجموعه شخصی مرحوم استاد مهدی بیانی.

منابع

-------------------------------------------------------

- احوال و آثار خوشنویسان ج4 ص 894

برچسب‌ها: هنرمندان هرات, خوشنویسان هرات, مشاهیر هرات

ابومنصور موفق هروی

ابومنصور موفق بن علی هروی پزشک و داروشناس نامدار ایرانی در قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری و مؤلف کهن‌ترین کتاب فارسی موجود در داروشناسی.
در هیچ یک از منابع کهن نامی از او یا تألیفاتش برده نشده است. آگاهیهای ما درباره وی تنها از راه کتاب الابنیه عن حقایق الادویه اوست که درباره ادویه مفرده و خواص آنها تألیف شده است. ابومنصور خود در مقدمه کتاب می‌گوید که در«کتابهای حکیمان پیشین و عالمان و طبیبان محدث جستجو کرده و«در ادویه و اغذیه مفرد و غیرش نیز و کردار هر دارویی و منفعتها و مضرتهاشان»به تأمل نگریسته است، چنانکه از بقراط،، جالینوس، دیسکوریدس، ماسرجویه، ابن ربن طبری، حنین بن اسحاق، ثابت بن قره، محمد بن زکریای رازی، سنان بن ثابت و موسی بن سنان(؟)نقل قول کرده است.

این اثر به احتمال قوی پیش از 410ق نوشته شده است و از آنجا که ستایشهای ابومنصور از پادشاه عصر خویش، در میان فرمانروایان این دوران بیش از همه منصور بن نوح، دانش دوست‌ترین امیر سامانی می‌پردازد،این کتاب به احتمال نزدیک به یقین در عصر این پادشاه تألیف شده است.

کهن‌ترین نسخه‌ای که از الابنیه در دست است،در 447ق و به دست علی بن احمد اسدی طوسی،شاعر و لغت‌شناس معروف و صاحب گرشاسب‌نامه و لغت فرس کتابت شده است و در کتابخانه وین نگهداری می‌شود.

چاپ تصویری برخشی از نسخه اسدی در 1344ش در تهران انتشار یافت. در 1346ش،دانشگاه تهران چاپ کامل این کتاب را، همراه با یادداشتهایی که احمد بهمنیار در 1329ش درباره آن نوشته بود، با مقدمه و فهرستهایی به کوشش محبوبی اردکانی منتشر ساخت.

منابع

--------------------------------------------------------

- مقدمه کتاب " الابنیه "

- تاریخ ادبیات در ایران ج1 ص625

- دایره المعارف فارسی ج1 ص 35

برچسب‌ها: مشاهیر هرات, دارو شناسان هرات

ملا عطاء اعجاز هروی

ملا عطاء هروی معروف به «میرزا اعجاز» از شعرای قرن یازدهم هجری. چندی در اصفهان بوده و ربطی به نظم و نثر داشته و در لباس مدح در باب اصفهان شوخی ها نموده بود. میرزا محمّدطاهر نصرآبادی در جواب چند فقره نثر نوشت. عاقبت ملاّ عطاء با نصرآبادی آشتی کرده و عذر خواست. او سفری به هرات رفته و پس از مراجعت در اصفهان فوت شد.

رساله «تعریف اصفهان» از اوست که رساله شیوائی است و در هر عنوان شعری است از خود او و این رساله برای شناخت اصفهان و مردمان آن در روزگار صفویّه بسیار سودمند است. این رساله ضمن مجموعه 3034 در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است. این شعر از اوست:

پس از سرگشتگی شد رشته تسبیح زُنّام

ز صد منزل گذشتم تا گره افتاد در کارم

منابع

----------------------------------------------------------

- اعلام اصفهان ج4

- فهرست مرکزی دانشگاه تهران، ج10، ص1937.

- تذکره نصرآبادی، ج1، صص 583 و 584.

برچسب‌ها: شاعران هرات, مشاهیر هرات

اویس محمد هروی

زندگینامه

اویس محمد هروی از خوشنویسان قرن دهم هجری است . وی خط نستعلیق را خوش می نوشت و از علم و ادب با بهره بوذد و تا سال 994 ه. ق. زنده بود.

آثار

- کتابت " فتوح الحرمین " نوشته محی الدین محمد لاری , به خط نستعلیق خوش , در سال 994 ه. ق. در مکه معظمه , موجود به شماره 2445 در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران

- کتابت " فتوح الحرمین " محیی الدین محمد لاری که در فرن دهم هجری به خط نستعلیق نوشته شده و به شماره 2012 در کتابخانه آصفیه واقع در حیدرآباد هند موجود است.

منابع

--------------------------------------

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران ج9 ص1127

- فهرست کاتبان کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران ص584

- فهرست اسامی خوشنویسان قرن دهم هجری ص98

- دانشنامه هنرمندان ایران و جهان اسلام ص102

برچسب‌ها: خوشنویسان هرات, مشاهیر هرات

عبدالرزاق هروی

عبدالرزاق بن عبدالفتاح هروی از کاتبان و خطاطان قرن دهم هجری و از اهالی هرات است. او نسخه ای از کتاب " مهج الدعوات " را در سال 956 ه. ق. کتابت نموده است. این نسخه به در کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی در قم وجود دارد.

منابع

---------------------------------------

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی ج1 ص71

برچسب‌ها: خوشنویسان هرات, مشاهیر هرات