زندگینامه

محمد اقدسی مشهدی ، از شاعران قرن دهم هجری است. او در مشهد زاده‌ شد . فخرالزمانى‌، زادگاه‌ وي‌ را سبزوار ذكر كرده‌ است‌). سال‌ ولادت‌ وي‌ دانسته‌ نيست‌، اما از آنجا كه‌ درگذشت‌ او را در 26 سالگى‌ نوشته‌اند ؛ ولادت‌ وي‌ مى‌بايست‌ در 976ق‌/1568م‌ باشد.
اقدسى‌ در اوايل‌ جوانى‌ هجويه‌اي‌ سرود و آن‌را به‌ جنونى‌ قندهاري‌ نسبت‌ داد، اما پس‌ از برملا شدن‌ آن‌ از بيم‌ جان‌ گريخت‌. گويند به‌ عتبات‌ رفت‌ و در آنجا توبه‌ كرد و اشعاري‌ در مدح‌ امامان‌ سرود و پس‌ از بازگشت‌ در اوايل‌ سلطنت‌ شاه‌عباس‌ (سل 996- 1038ق‌/1588-1629م‌) به‌ قزوين‌ رفت‌ و به‌ دربار وي‌ راه‌ يافت‌ و هم‌ در آنجا با كسانى‌ چون‌ تقى‌الدين‌ اوحدي‌ صاحب‌ عرفات‌ العاشقين‌ آشنا شد و در زمرة دوستان‌ وي‌ درآمد. سپس‌ راهى‌ اصفهان‌ و شيراز شد و در اين‌ دو شهر نيز همراه‌ با اوحدي‌، حكيم‌ شفايى‌ و ميرجنونى‌ در مجالس‌ مباحثه‌ و مشاعره‌ شركت‌ مى‌كرد. بار ديگر در شيراز به‌ سبب‌ برخى‌ اشعارش‌ خشم‌ مردم‌ را برانگيخت‌ و اين‌بار به‌ اشارة اوحدي‌ از مهلكه‌ جان‌ به‌ در برد و به‌ زيارت‌ عتبات‌ رفت‌ و در 1001ق‌ به‌ اصفهان‌ بازگشت‌ و سپس‌ به‌ قزوين‌ رفت‌ و در سال ۱۰۰۲ ه ق در آنجا درگذشت‌ و به خاک سپرده شد.
با آنكه‌ عمر اقدسى‌ چندان‌ نپاييد كه‌ در شاعري‌ به‌ كمال‌ رسد، اما اشعار وي‌ تحسين‌ بسياري‌ از تذكره‌نويسان‌ را برانگيخت‌. از جمله‌ ركن‌الدين‌ مسعود كاشانى‌ در مجموعة خيال‌ مثنوي‌ زيبايى‌ در ستايش‌ از اقدسى‌سروده‌، و در يكى‌ از ابيات‌ آن‌ ماده‌ تاريخى‌ نيز براي‌ درگذشت‌ شاعر داده‌ است‌، كه‌ براساس‌ اين‌ ماده‌ تاريخ‌ " زعالم‌ اقدسى‌ رفت‌ " .
از اقدسى‌ افزون‌ بر ابيات‌ پراكنده‌ كه‌ در تذكره‌ها موجود است‌، ساقى‌نامة دلنشينى‌ نيز برجاي‌ مانده‌ كه‌ در آن‌ شرحى‌ كوتاه‌ از مجلس‌ طرب‌ شاه‌ عباس‌ صفوي‌ آمده‌ است‌. ابيات‌ اين‌ ساقى‌ نامه‌ آكنده‌ از استعاره‌ها و صور خيال‌ بديع‌ است‌. متن‌ كامل‌ آن‌ در تذكرة ميخانه‌ تأليف‌ فخرالزمانى‌ قزوينى‌ و به‌ كوشش‌ احمد گلچين‌ معانى‌ در تهران‌ (1340ش‌) چاپ‌ شده‌ است‌.

*

نمونه شعر :

به پای خروشان دل شکسته ی کیست

که این صدا به صدای جرس نمی داند

*

ز غمت چنان شد که صبا نمی تواند

به تبسم نهانی لب غنچه باز کردن

سر قاتلی بنازم که ز کثرت ملائک

به جنازه ی شهیدش نتوان نماز کردن

*

دل جدا ‌از گلشن کویت گل پژمرده است

دیده بی نظاره ی رویت چراغ مرده است.

منابع

--------------------------------------------------------------------

- عرفات العاشقین ج ص

- تذكرة ميخانه‌ صص ۲۳۵ - ۲۴۱.

- هفت اقلیم ج ۲ ص ۲۱۹ و ۲۲۰.

- تذکره آتشکده ج۲ ص ۴۶۲ و ۴۶۳.

- تذکره الشعراء غنی ص ۱۶.

- تذکره شمع انجمن ص ۹۵.

- سفینه خوشگو ، بخش دوم ص ۷۳.

- " اقدسى‌ مشهدي‌ "، احمد گلچین معانی ، نشرية فرهنگ‌ خراسان‌، مشهد، 1339ش‌، س‌ 3، شم 1

- - دایره المعارف بزرگ اسلامی ج ۹ ص

- تاریخ ادبیات در ایران ج ۵ ص ۸۳۲ - ۸۳۸

- الذریعه ج ۹ ص ۸۷.

- اثر آفرینان ج ۱ ص ۲۷۸.

- تاريخ‌ نظم‌ و نثر در ايران‌ و در زبان‌ فارسى‌ ص ۵۱۷