میرزا محمد کاظم خوانساری

میرزا محمد کاظم بن محمد صائب خوانساری از دانشمندان داروشناس قرن سیزدهم هجری است.

کتاب ها :

۱. " مفتاح الشفا " به فارسی که در رجب ۱۲۳۲ ه. ق. تالیف شده است. مختصری است در علاج و درمان امراض و بیماری هائی كه بسیار در حضر و سفر مبتلا بآن می شوند . از كتابهای پزشكی و گفته های اساتید و پدران مؤلف گرد آورده شده است . این كتاب دارای دو مطلب می باشد . اول در تدبیر مسافرین و قوانین حفظ صحت ایشان ، دوم در معالجه صنفی چند از امراض كثیر الوقوع .

آغاز :

" بسمله حمدله و الصلوة و السلام علی خیر خلقه محمد و آله اجمعین اما بعد چنین گوید گم گشته دیار سرگردانی و مبتلابه رنج هیچ مدانی الواثق بالله ابن محمد صایب محمد کاظم خوانساری ... مفتاح الشفا مرتب شد بر دو مطلب..."

انجام :

" سام ابرص گویند نگاه داشتن زعفران درخانه باعث گریختن سام ابرص است که اورا چلپاسه گویند این است مختصری از... سموم ورفع هوام والله اعلم "

این کتاب به انضمام ترجمه فارسی رساله " برء الساعه " به وسیله موسسه‌ مطا‌لعا‌ت‌ تا‌ریخ‌ پزشکی‌، طب‌ اسلامی‌ و مکمل‌: دانشگا‌ه‌ علوم‌ پزشکی‌ و خدما‌ت‌ بهداشتی‌ درما‌نی‌ ایران در سال ۱۳۸۸ ه. ش. چاپ شده است.

برچسب‌ها: مشاهیر خوانسار, داروشناسان خوانسار

مولانا خسرو ابرقوهی

زندگینامه:

مولانا خسرو بن عابد ابرقویی معروف به " ابن معین " از شاعران و طبیبان قرن هشتم هجری است.در تاریخ و طب و ادبیات فارسی و عرب به ویژه نظم و نثر مهارت به سزایی داشت.

گویا او چندی در ابرقو و سپس در شیراز ساکن بوده و معاصر خواجه شمس الدین حافظ است و در کتاب " فردوس التواریخ " خود از حافظ یاد کرده و ابیاتی از او را آورده است. . وی تا حدود ۸۱۰ ه. ق زنده بوده است.

کتاب ها :

۱. " طب نامه خسروی " را در سال ۷۹۲ ه. ق‌ به فارسی در طب نظمه برای شاه منصور آل مظفر در ۶ فصل به نظم کشیده است شامل : فصل اول در امور طبیعی ۲- در اسباب سته ۳- در اسباب ممرضه ۴- در بیان سوء المزاج ۵- در حمیات ۶- در بیان قوانین ادویه

نسخه خطی این کتاب که در قرن نهم هجری به خط نستعلیق کتابت شده است ؛ به شماره ۲۳۸/۱۲ در کتابخانه دانشکده پزشکی تهران وجود دارد.

. آغاز :

" بسمله و به نستعین.

به نام خدائی که او گنج باد

به ویرانه ی خاک ابدان نهاد

شجاع صف دین پناه جهان

جهان شان منصور گیتی ستان

مسما به طب نامه خسروی

عروسان حکمت درو منزوی"

انجام :

" چو یابی علامات رمل و حجر

تو اقوال حکمت را به جان هم بخر"

۲. " فردوس التواریخ " که کتابی است در زمرۀ تواریخ عمومی که مولف پس از ۱۲ سال در سال ۸۰۸ ه. ق. آن را به پایان آورده است. یکی از مآخذ اصلی ابرقوهی در تألیف این کتاب، تاریخ گزیدۀ حمدالله مستوفی است که در نوشتن بخش شاعران نیز از آن بهره برده است.

این کتاب شامل ۲ «بخش» است :

۱- از آفرینش تا اسلام، در دو «فصل»: یكم در آفرینش و پیامبران و دوم در پادشاهان ایران پیش از اسلام، ۲- در چهار فصل: یكم در پیامبر اسلام و خلفا و رجال روزگار عباسی، دوم پادشاهان اسلامی به روزگار عباسیان، سوم معولان تا پادشاهی ابوسعید، چهارم سلسله های گوناگون پس از ابوسعید. خاتمه آن در سرگذشت سرایندگان عرب و فارسی زبان.

این نسخه توسط شاه عباس اول صفوي در تاریخ ۱۰۱۷ ه. ق. وقف شده است

دستنویسی از فردوس التواریخ، که ظاهراً در زمان حیات مؤلف کتابت شده، در کتابخانة شچدرین لنین‌گراد نگهداری می‌شود و در آن یادداشت‌هایی به تواریخ 904 و 906ق وجود دارد.

نسخه عکسی این کتاب به شماره در کتابخانه استاد مجتبی مینوی به شماره ( ۱۲۵ - ۱۲۷ بخش ۳ - عکسی ) در تهران موجود است.

۳." مختصر نامه " به نثر فارسی و بنام تاج دين احمد دريك فصل وعنوانهاي ديگر باابياتي در میانه آن در ۷۹۰ ه. ق. ساخته است .

آغاز :

" بسمله . منت بي انتها ازفصل اول بی ابتدا خالقي راكه دراول فطرت كائنات وبدو تمكين ممكنات بمدد و آلت محتاج
نگشت."

انجام :

" كه درصحراوباغ و كنارآب وشمال..." (ننوشته مانده)

نسخه ای از این کتاب به شماره ۲۳۸/۳ در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگهداری می شود .

منابع

-----------------------------------------------

- نشریه نسخه های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران ج ۳ ص ۳۲۹ ، ۳۳۲ ، ۳۶۱.

- ره آورد صص ۳۲۴ ، ۳۲۷.

-فهرست نسخه های خطی کتابخانه دانشکده پزشکی تهران ج 1 صص

- فهرست نسخه های فارسی موجود در کتابخانه عمومی دولتی سالتیکوف - شچدرین ص

- فهرستواره مینوی ص ۱۰۹.

- فهرستواره کتاب های فارسی ج ۱ ص ۶۳۹. ، ج ۴ ص ۳۰۳۸.

- مجله بخارا ، مقاله : «در حاشیۀ ایرانشناسی 1»، نوشته محمد افشین وفائی ، ش 103، ص 196.

- تاریخ مغول ص ۴۹۱.

- الذریعه ج ۹ ص ، ج ۲۰ ص ۲۱۴.

- لغت نامه دهخدا ج ص

- فرهنگ سخنوران ص

برچسب‌ها: مشاهیر ابرقو, شاعران ابرقو, طبیبان ابرقو

خرم کردشتی ( قراچه داغی )

زندگینامه:

میرزا خرم کردشتی از شاعران و طبیبان قرن سیزدهم هجری است . اصل او از روستای " کردشت " از توابع دزمار قراچه داغ در کنار رود ارس است.

وی در سال 1166 ه. ق. به دنیا آمد . مردی عاشق پیشه ودرویش مسلک وخوش محاوره بود . در فن طبابت مهارت داشت . از غلام زادگان کاظم خان قراچه داغی بود. هنگامی که یکی از دشمنان خان مزبور به بستری افتاد ؛ کاظم خان او را به شرط کشتن مریض پیش او فرستاد . اما خُرّم او را درمان کرد و به این خاطر مورد خشم او واقع شد و فی البدیهه سرود :

گویی که قدح پر کن و کجدار و مریز

فرمان بدم و پر کنم و چاره ندارم

پس از آن به اهر تبعید گردید و در سال ۱۲۴۱ ه. ق. درگذشت.

فرزندش میرزا علی متخلص به " خاور " و ملقب به " معلم کل " از شاعران نیمه دوم قرن سیزدهم هجری است.

کتاب ها :

۱. " دیوان خُرّم کردشتی " نسخه اصل به خط نستعلیق شاعر که در ۹۴ برگ در سال ۱۲۳۶ ه. ق. نوشته شده ، اکنون به شماره ۲۶۱۶ در کتابخانه ملی تبریز نگهداری می شود . در این نسخه پس از مقدمه منثوری شاعر اشعار خود را بترتیب حروف آخر قوافی نوشته است و بعدها دیوان آشفته و اوراقی از آن افتاده و اوراق مشوش را بدون رعایت ترتیب به هم دوخته اند.

آغاز:

"خون گشت خرد یارب برهانم ازین دریا

"كاول نه باو ظاهر آخر نه باو پیدا

انجام:

"دشمن مهجوریم آرد به یاد

كان وطن آواره كجا رفت و كو ...

خرم ز جفاهای یار

ارچه شكایت ننما بد مگو"

این کتاب در سال ۱۳۰۷ ه. ق. به همراه دیوان " عباسقلی خان مظهر خوئی " چاپ سنگی شده است. و بار دیگر با عنوان " دی‍وان‌ م‍س‍ت‍طاب‌ اک‍م‍ل‌ ال‍ش‍ع‍را، اف‍ض‍ل‌ ال‍ف‍ض‍لا م‍ی‍رزا خ‍رم‌ ک‍وردش‍ت‍ی‌ و اش‍ع‍اری‌ از ع‍ن‍دل‍ی‍ب‌ ق‍ره‌چ‍ه‌داغ‍ی‌ ک‍وردش‍ت‍ی‌" به تصحیح و تحقیق رسول اسماعیل زاده دوسال در سال ۱۳۸۲ ه. ش به وسیله انتشارات نیکتاب تهران در ۳۷۲ ص . به چاپ رسیده است.

نمونه شعر :

نالم به غربت از وطن خویشتن جدا

ز آنسان که نالد از چشمش دور عندلیب

خرم خوش آن قلندری و شاعری که بود

کردی خراب خانه ی خود را شدی طبیب

*

نازت کشم من تا چشم باز است

اما ندارم باز این چه ناز است

چون می کشم مرا ز پای دلبر

مسکین کبوتر در چنگ باز است

محمودبا آن حشمت چه سازد

جانش چو اندر دست ایاز است

تا چند زاهد تکلیف مسجد

از طاعت من حق بی نیاز است

از عشق خوب رویان رو بر مگردان

کانجا حقیقت اندر مجاز است

آن شب که بی تو بر روز آرم

چون روز محشر بر من دراز است

خرم رسدکی دستم بر آن ماه

من در نشیبم او در فراز است

*

یک بوسه آرزوست که گیرم ز روی تو

اما هزار واهمه دارم ز خوی تو

روز و شبم به چشم مساوی است در جهان

ز آنکه دور گشته ام از روی و موی تو

ای آرزوی جان به کجاگشته ای نهان

کآسوده نیستم دمی از جستجوی تو

هر گل که می دهد ز گلستان روزگار

می بویم و نمی شنوم هیچ بوی تو

هر کس به سوی قبله ی خود سجده میکند

زاهد به کعبه «خرم » بی دل به کوی تو

*

در غزلی ضمن تفاخر به مولدش چنین اشاره می کند :

ای یار وفا آیین وی مونس دمسازم

بگذار که دستی بر گردنت اندازم

من شیفته ی رویت امروز نگردیدم

بر طلعت تو عاشق کردند ز آغازم

خواهم که پرم روزی سوی چمن کویت

اما چه کنم گردون بسته ره پروازم

دیوان ار خوانی روزی تو نمی دانی

من خرم کردشتم یا سعدی شیرازم

*

منابع

--------------------------------------------------------

- تذکره نگارستان دارا ص ۱۸۹.

- تذکره محمد شاهی ، خطی.

- تذکره حدیقه الشعراء ج ۱ ص ۵۶۰.

- دانشمندان آذربایجان ، چاپ اول: ص ۱۸۹ ، چاپ دوم : ص ۲۱۶.

- الذریعه ج ۹ ص ۲۹۲.

- فهرست نسخه های خطی كتابخانه ملی تبریز . ج.۲ ص ۲۶۰.

- دائره المعارف تشیع ج ۷ صص ۱۲۳ و ۱۲۴.

برچسب‌ها: مشاهیر ارسباران, شاعران ارسباران ارس, زادگان ۱۱۶۶ ه ق, درگذشتگان ۱۲۴۱ ه ق

محمد بیگ بلخی

محمد بیگ بلخی از طبیبان قرن دهم هجری است. از آثار او کتاب " دستور الفصد " است. نسخه ای از این کتاب که در قرن سیزدهم هجری کتابت شده به شماره ۳۹۴۸۷/۱ در کتابخانه ملی ایران موجود است.

آغاز:

" بسمله، سپاس بیکران و ستایش بی پایان مر حکیم مطلق که سزد که وجود بشر را از کارخانه عنایت خلعت لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم کرامة فرموده و گوهر عقل و روح نفسانی بترکیب باد و خاک و آب و آتش ... [اما بعد] چنین گوید بنده اضعف عباد الله القوی محمد بیک بلخی که این مختصری است در بیان فصد عروق انسان که از ذخیره خوارزم شاهی و از دیگر کتب و رساله های دیگر معتبر و انتخاب کرده بر نهجی که ... مسمی بدستور الفصد ساخته بر شش باب اساس نهاد ... باب اول در شرایط فصد و آن مشتمل است بر نه فصل ... "
انجام:

"... و یا از دست دیگر فصد باید کرد و آنموضع را بشیاف مامیشا و بزرقطونا و آب گشنیز ضماد باید کرد و گرداگرد جراحت را بروغن بنفشه یا یاسمین چرب دارند و اگر بروغن کنجد گرم کرده هم چرب دارند خالی از نفع نخواهد بود و الله اعلم بالصواب"

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, طبیبان بلخ

حاج عبدالوهاب احیاء جهرمی

حاج عبدالوهاب احیاء ملقب به " حکیم باشی " فرزند شیخ محمد حکیم باشی جهرمی از اطباء حاذق معاصر است که در نهم شوال 1271 ه. ق. در جهرم متولد شد و در طی دوران زندگی در این شهر بشغل طبابت اشتغال داشت.

تحصیلات وی نخست نزد پدر بود. سپس به شیراز رفت و از محضر شریف الحکماء همچنین حکیم باشی مشهور به «حکیم باشی کر» استفاده کرد.

احیاء خصوصیات اخلاقی ممتازی داشت، در معالجه مرضی به هیچوجه دارای نظر مادی نبود و اکثراً علاوه بر آنکه حق العلاج از فقراء نمیگرفت از جیب فتوت خود پول دوا و غذای آنان نیز میداد، دراواخر عمر با وجود مضیقه مالی باز مناعت طبعش مانع از آن بود که حق العلاج مطالبه کند: در نتیجه مهارت و تجربیات متمادی اغلب ساعت مرگ بیمارانی که در آن روزگار دچار امراض صعب العلاج و مداوا نشدنی میشدند از چند روز قبل پیش بینی میکرد، با آنکه ادویه قدیمی چندان نهائی نداشت معهذا نسخه‌ها را متناسب با وضع مالی مرضی تجویز میکرد.

احیاء علاقه مفرطی به اسب سواری و شکار داشت و عاقبة الامر در نتیجه زمین افتادن از اسب مبتلی ببول الدم گردیده و در شب دوازدهم آذر 1316 ه. ش. (1356 ه. ق. ) بدرود حیات گفت و در قبرستان شاهزاده حسین جهرم به خاک سپرده شد.

منابع

-----------------------------------------

- دانشمندان و سخن سرایان فارس ج۱ ص۲۳۷.

برچسب‌ها: مشاهیر جهرم, طبیبان جهرم, زادگان ۱۲۷۱ ه ق, درگذشتگان ۱۳۱۶ ه ش

شاپور جندی شاپوری

شاپور بن سهل جندی شاپوری پزشکان قرن سوم هجری در خوزستان است. او طبیبی حاذق و دانشمندی فرهیخته بوده و بر بیمارستان جندی شاپور ریاست داشته است. وی در آن بیمارستان به طبابت و تعلیم پزشکی می پرداخته و در سال 255 ه. ق درگذشته است. کتاب قرابادین از تالیفات مشهور اوست.

منابع

--------------------------------------------------

- فرهنگ فارسی معین ج5 ص 855

برچسب‌ها: مشاهیر اهواز, طبیبان اهواز, درگذشتگان ۲۵۵ ه ق

محمد جواد نجم الحکماء تهرانی

محمد جواد طبیب طهرانی ملقب به " نجم الحکماء " فرزند محمد حسین از اطباء حاذق دوره ناصری است. در اوایل قرن چهاردهم هجری می زیسته و در تهران به طبابت مشغول بوده است. وی به ادبیات و عرفان و فلسفه نیز علاقمند بوده و اوقات خود را صرف مطالعه و کتابت می کرده است. نجم الحکماء در سال 1314 ه. ق. نسخه ای از کتاب " مقصدالاقصی " را به خط نستعلیق کتابت کرده که به شماره 4949/24 در کتابخانه مجلس شورای اسلامی در تهران موجود است.

منابع

----------------------------------------

- فهرست نسخه هایخطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی ج14 ص221.

برچسب‌ها: مشاهیر تهران, طبیبان تهران

ابومنصور موفق هروی

ابومنصور موفق بن علی هروی پزشک و داروشناس نامدار ایرانی در قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری و مؤلف کهن‌ترین کتاب فارسی موجود در داروشناسی.
در هیچ یک از منابع کهن نامی از او یا تألیفاتش برده نشده است. آگاهیهای ما درباره وی تنها از راه کتاب الابنیه عن حقایق الادویه اوست که درباره ادویه مفرده و خواص آنها تألیف شده است. ابومنصور خود در مقدمه کتاب می‌گوید که در«کتابهای حکیمان پیشین و عالمان و طبیبان محدث جستجو کرده و«در ادویه و اغذیه مفرد و غیرش نیز و کردار هر دارویی و منفعتها و مضرتهاشان»به تأمل نگریسته است، چنانکه از بقراط،، جالینوس، دیسکوریدس، ماسرجویه، ابن ربن طبری، حنین بن اسحاق، ثابت بن قره، محمد بن زکریای رازی، سنان بن ثابت و موسی بن سنان(؟)نقل قول کرده است.

این اثر به احتمال قوی پیش از 410ق نوشته شده است و از آنجا که ستایشهای ابومنصور از پادشاه عصر خویش، در میان فرمانروایان این دوران بیش از همه منصور بن نوح، دانش دوست‌ترین امیر سامانی می‌پردازد،این کتاب به احتمال نزدیک به یقین در عصر این پادشاه تألیف شده است.

کهن‌ترین نسخه‌ای که از الابنیه در دست است،در 447ق و به دست علی بن احمد اسدی طوسی،شاعر و لغت‌شناس معروف و صاحب گرشاسب‌نامه و لغت فرس کتابت شده است و در کتابخانه وین نگهداری می‌شود.

چاپ تصویری برخشی از نسخه اسدی در 1344ش در تهران انتشار یافت. در 1346ش،دانشگاه تهران چاپ کامل این کتاب را، همراه با یادداشتهایی که احمد بهمنیار در 1329ش درباره آن نوشته بود، با مقدمه و فهرستهایی به کوشش محبوبی اردکانی منتشر ساخت.

منابع

--------------------------------------------------------

- مقدمه کتاب " الابنیه "

- تاریخ ادبیات در ایران ج1 ص625

- دایره المعارف فارسی ج1 ص 35

برچسب‌ها: مشاهیر هرات, دارو شناسان هرات

میر سید علی طبیب دزفولی

میر سید علی طبیب دزفولی فرزند سید مرتضی از طبیبان ماهر و با تجربه در دزفول است که در قرن دوازدهم هجری می زیسته است. او علاوه بر طب در فقه و ادبیات و خصوصا انشاء مهرتی به سزا داشته است . سال درگذشت او به دست نیامد .

از تالیفات او کتاب " مصباح المتهجدین " است که به فارسی و درباره اداب نماز و ادعیه نوشته است و در سال 1184 ه. ق. از نوشتن ان فراغت یافته است .. نسخه ای ازاین کتاب در کتابخانه ایت الله بروجردی کرمانشاه موجود است .

منابع

---------------------------------------------------------------------

- تراجم الرجال ج1 ص388

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه ایت الله بروجردی کرمانشاه ص51

برچسب‌ها: مشاهیر دزفول, اطبّاء دزفول

شیخ علی طبیب افزری

شیخ علی بن محمدبن عبداﷲ طبیب افزری از ادبا و دانشمندان قرن هشتم و اوایل قرن نهم هجری است.  . از کتاب های او شرح تصریف افزری  است که در میان  ٔ اهل علم مشهوربوده  است  وی در سال 815 ه. ق. درگذشت

قصبه افزر که اینک شهر شده است از توابع شهرستان قیر و کارزین در استان فارس است.

 

منابع

---------------------------------------

فارسنامه ناصری ج2

لغت نامه دهخدا