علی سیمی نیشابوری

زندگینامه

مولانا علی بن محمد سیمی نیشابوری نقاش، مذهب، خطاط و شاعر قرن نهم هجری است.

تاریخ دقیق تولدش روشن نیست اما احتمالا در نیمه ی دوم قرن هشتم هجری در نیشابور بوده است. چنان که سیمی نیشابوری در مقدمه دیوان لطف الله نیشابوری نوشته است ؛ لطف الله نیشابوری از شاعران آن عهد از استادان او در فنون شعر و ادب است.

تنها نسخۀ خطی دیوان لطف‌الله نیشابوری به شمارۀ 2321 در کتابخانۀ ملی نگهداری می‌شود. بر صفحۀ نخست این رساله نوشته شده است: «دیوان مولانا لطف‌الله نیشابوری متوفی 812 که سیمی نیشابوری جمع کرده و سپس به خزانۀ شاهرخ بن تیمور گورکان انتقال یافته است». بر اساس توضیحی که سیمی داده است، وی دو سال بعد از درگذشت لطف‌الله موفق به تهیۀ اشعار و گردآوری و تدوین این مجموعه شده است.

با توجه به قدمت نسخه و وجود آن در کتابخانۀ شاهرخ، می‌تواند اشارتی باشد بر اینکه نسخه متعلق به سیمی و به خط اوست. رسم‌الخط نسخه با آنچه در قرن هفتم رایج بوده، تفاوت چندانی ندارد.

در نیشابور تعدادی از علاقمندان هنر نزد او حاضر شدند. از جمله کاتبی ترشیزی نزد او خوشنویسی و ادبیات را آموخت. و به قول اوحدی بلیانی به خاطر حسن خط و زیبایی صورت نورد رشک و عداوت استاد قرار گرفت و به ناچار از نیشابور به هرات رفت. کاتبی در دیوان خود استادش را به سرقت اشعارش متهم ساخته است :

میان شهر نیشابور سیمی

چو اشعار ملیح کاتبی دید

به مشهد رفت و بر نام خودش بست

نمک خورد و نمکدان را بدزدید

سیمی در حدود سال ۸۱۵ ه. ق. به مشهد مقدس رفت و چندی به مکتبداری پرداخت و بسیاری از بزرگان آن شهر نزد او ادبیات فارسی و به ویژه فنون نظم و نثر را آموختند. اما به خاطر رونق ادب و هنر در هرات به وسیله شاهزادگان تیموری ، به هرات رفت و ابتدا نزد جعفر بایسنقری به مشق خط پرداخت و سپس در کارگاه هنری و کتابخانه بایسنقر میرزا به کتابت و کتاب آرایی مشغول شد.

سیمى هفت قلم را خوش مى‏نوشت. شعر را نیز نیكو مى‏سرود و در سرعت قلم بى‏نظیر بود و بنا به روایتی در یک شبانه روز دو یا سه هزار بیت به نظم درآورد و یکصد و بیست مکتوب شد که هر یک ده سطر بوده است.در معمارى و رنگ‏آمیزى و مركب‏سازى و افشان‏گرى و تذهیب و رنگ كارى كاغذ سررشته داشت و در بعضى از این هنرها رسالاتى تالیف كرده و معمیات او متداول بوده است. در فن معما نیز مهارت داشت. و برخی از او به عنوان سیمی معمای نام برده اند.از شاگردان وى می توان به عبدالحى منشى استرآبادى و کاتبی نیشابوری اشاره کرد.

سال درگذشت او در هیچ یک از منابع موجود نیست. تنها می دانیم که تا سال ۸۴۰ ه. ق. زنده بوده است. محمد نقی سپهر سال ۸۵۲ را برای درگذشت او ثبت کرده است که همچون اغلب تاریخ درگذشت های ثبت شده او فاقد اعتبار است.

آثار خوشنویسی

۱. کتابت " حساب " نوشته : محمود بن محمد قاضی والشتانی ، نستعلیق ، در سال ۸۴۰ ه. ق. ، موجود به شماره ۱۲۲۶ در کتابخانه مجلس سنای سابق .

۲. کتابت " گل و نوروز " خواجوی کرمانی ، که در تذکره عرفات العاشقین به آن اشاره شده ولی نسخه ای از آن به خط سیمی شناسایی نشده است.

۳. دیوان مولانا لطف الله نیشابوری ، به خط نستعلیق، بدون رقم کاتب ، و به احتمال زیاد به خط سیمی نیشابوری ، در سال ۸۱۴ ه. ق ، موجود به شماره ۲۳۲۱ در کتابخانه ملی ایران

کتاب ها:

"جوهریه سیمی " که فهرست نویسان نسخه های خطی به خاطر برداشت اشتباه از مقدمه کتاب نام آن را " جوهر مسمی " ثبت کرده اند :

یایم ز بی وفائی ایام چون وفات

باشد حیات حاصلم از حاصل الحیوه

سی روز با ضمیر پریشان و چهل صبحاح

کردم صفات جمع در این مجمع الصفات

تاریخ سال هششصد و در سی و هفت بود

کاین روز نامجه یافت رقم در شب براه

این رساله در آداب دبیری و منشی گری و انشاء و ترسل است و در آن به شرح اخلاقِ دبیر، تراشیدن قلم، مرکّب سازی و رنگ های الوان و حَل کاری پرداخته است. سپس زمان و مکان مناسب برای خوشنویسی را بیان می کند. رساله به اعتقادات و خرافات در بابِ کتابت نیز اشاراتی دارد.

مولف این رساله را در سال ۸۳۷ ه. ق. ان را نگاشته و در لابلای کتاب اشعاری از خود را آورده است . مولف این رساله را در ۳۰ روز و در ۸۳۷ق نوشته و شامل چهار باب است که عبارت‌اند از باب اول در بیان تعلیم و تعلم ضوابط و روابط؛ باب دوم دربارۀ انواع مخاطبات و حجابات؛ باب سوم در عرض عرائض ممنوعه که به مشاهیر نوشته شده؛ و باب چهارم در حج، قبالات شرعیه و تمسکات.

قدیمی ترین نسخه خطی موجود این کتاب که در سال ۸۷۲ ه. ق. به خط نستعلیق کتابت شده است ، به شماره ۹۶۲/۲ در کتابخانه خراجچی اوغلو (ضمن كتابخانه انه بیگ) واقع در بورسیه ترکیه نگهداری می شود . همچنین ۳ نسخه دیگر از این کتاب به شرح زیر در کتابخانه ها وجود دارند : نسخه شماره ۳۳۶۴/۸ کتابخانه مجلس شورای اسلامی که در قرن یازدهم هجری کتابت شده است . نسخه شماره ۳۸۳۱/۳ در کتابخانه ملی ملک در تهران که در احتمالا در قرن نهم هجری کتابت شده است. نسخه دیگر به شماره ۵۲۶/۸ که در همان کتابخانه است و سيد حسن حسيني متخلص به ثريا در سال ۱۲۷۱ ه. ق. به خط نستعلیق آن را کتابت کرده است .همچنین نسخه شماره ۳۰۳۲/۷-۱۶/۴۲ کتابخانه آیت الله گلپایگانی که در قرن دوازدهم هجری کتابت شده و در فهرست نسخه های خطی این کتابخانه با نام " مجمع الصفات " معرفی شده است .

این رساله این رساله درضمن " کتاب آرایی درتمدن اسلامی " ص ۴۵-۵۴ به چاپ رسیده است

نمونه شعر :

نمی گنجد ز شادی غنچه در پوست

چو سیمی نسبتش با آن ذهن کرد

*

دل مسکین حاجتمند عشّاق

به عشق ابرویت شد شیشه بر طاق

منابع

--------------------------------------

- تذکره دولتشاه ( تصحیح دکتر فاطمه علاقه صص ۷۴۲ - ۷۴۳ ، ۶۹۰.

- مجالس النفایس ص ۱۶و ۱۹۱

- تذکره عرفات العاشقین ج۳ صص ۱۷۱۴ و ۱۷۱۵ ، ج۲ ص ۹۶۰ ، ج۵ ص ۳۱۵۴

- منتخب اللطیف ص ۳۲۸.

- تذکره روز روشن ص ۳۸۵.

- مناقب هنروران ص ۵۷.

- تذکره خوشنویسان ( هفت قلمی ) ص ۴۳.

- گلستان هنر صص ۵۸ و ۵۹.

- تذکره خوشنویسان ( سپهر ) ص ۶۷ و ۶۸.

- تذکره غنی ص ۶۹

- مطلع الشمس ص ۴۳۴

- احوال و آثار خوشنویسان ج ۳ ص ۷۴۹.

- تاریخ ادبیات ایران ج۴ ص صص ۱۷۱ ، ۱۹۴ ، ۱۹۹ ، ۲۳۴.

- لغت نامه دهخدا ج۹ ص ۱۳۹۰۱.

- دانشنامه هنرمندان جهان اسلام ص ۷۲۰.

الذریعه ج۹ ص

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه مجلس سنا ج۲ ص

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه آیت الله گلپایگانی ج ۶

- فهرست نسخه های خطی فارسی کتابخانه بورسه ص ۱۶۹.

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه ملی ملک ج ۷ ص ۶۴ و ج۵ ص ۶۰.

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی ج۸ ص ۳۳۶۴ و ج ۱۰ ص ۱۱۹۸.

- نیشابور شهر فیروزه صص ۴۳۲- ۴۳۳.

برچسب‌ها: مشاهیر نیشابور, خوشنویسان نیشابور, شاعران نیشابور, مشاهیر هرات

شاپور اشهری نیشابوری

زندگینامه

شاپور اشهری نیشابوری فرزند محمد از شاعران فارسی گوی ایران در قرن ششم هجری است. وی را از نوادگان چکیم عمر خیام دانسته اند. او فنون شعر و ادب را از ظهیر فاریابی آموخت . در حساب و سیاق و علم تاریخ نیز مهارت داشت وغزل و قصیده را نیکو می سرود.در زمان زمان سلطان محمد بن تکش منصب انشا را بر عهده داشت. سپس به دربار قزل ارسلان سلجوقی را یافت و او را مدح گفت. وی علاوه بر دیوان اشعار کتابی به نام " رساله شاپوری " در فنون استیفا نوشته است که از این دو کتاب نسخه ای در دست نیست. اشهری نیشابوری در تبریز از دنیا رفت و در مقبره الشعرای سرخاب به خاک سپرده شد..

نمونه شعر

عقیق را ز لبت آب در دهان آمد

خدنگ را ز قدت تاب در میان آمد

به بخل میل کند با همه گهر بخشی

اگر لب تو به دست خدایگان آید

منابع

-------------------------------------------------

- تذکره دولتشاه تصحیح دکتر فاطمه علاقه ص 238

- ریحانه الادب ج1 ص 137

- لغت نامه دهخدا ج5 ص 6949

- تذکره ریاض الشعرا ج1 ص 108

- نیشابور شهر فیروزه صص ۳۵۵ - ۳۷۷

برچسب‌ها: مشاهیر نیشابور, ادیبان نیشابور, شاعران نیشابور

صدرالدین نیشابوری

شیخ صدرالدین نیشابوری از سخنوران قرن هفتم هجری است. معاصر پادشاهان خوارزمشاهی بود و چندی در منصب استیفای نیشابور به خدمت می پرداخت. عاقبت از آن منصب کناره گرفته آن منصب را به پسرش عمادالدین سپرد و خود به عبادت و ریاضت پرداخت و گوشه نشینی اختیار کرد. وی شاعری خوش طبع بود.و به فارسی و عربی شعر می سرود. او کتابی درباره وقایع عصر خوارزمشاهیان به نام " تاریخ سلطان سکندر " نوشته است . این شعر از اوست :

گر دهدت روزگار دست و زبان زینهار

دست درازی مجو، چیره زبانی مکن

با همه عالم به لاف با همه کس از گزاف

هر چه ندانی مگوی، هرچه توانی مکن

منابع

---------------------------------------

- عرفات العاشقین ج 4 ص 2080

- تذکره ریاض العارفین ص 452

برچسب‌ها: مشاهیر نیشابور, ادیبان نیشابور, شاعران نیشابور

رکنی نیشابوری

رکنی نیشابوری از شاعران و ادیبان قرن دهم هجری است . در شاعری و فن معما از میر حسین معمائی نیشابوری استفاده نموده است. در نیشابور ساکن بود و در معما گوئی و ماده تاریخ سرائی زبردست بود. سال درگذشت او به دست نیامد. این بیت شعر یکی از معما های اوست که حل آن در تذکره نصرآبادی آمده است :

چند ره چون روی مهر و ماه دیدم هر زمان

کام از آن حاصل نشد روی تو باید در میان

منابع

---------------------------------------------

تذکره نصرآبادی ج2 ص747

برچسب‌ها: مشاهیر نیشابور, شاعران نیشابور