کاظم گلبن کازرونی

زندگینامه :

حاج محمد کاظم کازرونی متخلص به گلبن ، از شاعران قرن سیزدهم هجری است. در چهارده سالگی به قصد سیاحت و سیر آفاق و انفس از کازرون خارج شد و به بسیاری از نقاط ایران و هندوستان ، عراق ، شامات و حجاز سفر کرد و به خدمت عرفای نامی رسید تا خود عارفی کامل شد. در زمانی که باباخان (فتحعلی‌شاه) حاکم فارس بود و به دیدن او به کازرون رفت و به علو مقام وی پی برد و مورد تجلیل شاه قرار گرفت. گلبن پس از بازگشت به کازرون معتکف شد و به گفتن اشعار پرداخت .

او بیش از ۷۰ سال عمر کرد و در سال ۱۲۷۰ ه. ق. در همان شهر نیز درگذشت و به خاک سپرده شد.

علی محمد حکمت کازرونی برای او مرثیه ای سروده که ماده تاریخ آن چنین است :

سال فوتش جست عقل خرده بین

قال " العاقبه للمتقین "

کتاب ها :

۱. "گلشن اسرار"؛ به سبک "مثنوی" مولوی

گلشن اسرار اثری است به نظم و نثر در مبانی عرفان که به شیوة خاصی تألیف شده؛ از سویی مجموعه‌ای از حدود 3500 بیت در وزنی خاص (مفاعیلن مفاعیلن فعولن = هزج مسدس محذوف) دارد و از سوی دیگر مقدار قابل توجهی متن منثور دربارة مسائل عرفانی و سیر و سلوک در اثنای آن گنجانده شده و گاه آنچه را که ابتدا به نثر توضیح داده، به زبان شعر نقل می‌کند.

این کتاب در سه جلد تألیف شده است؛ جلد اول به بیان عقاید طوایف و اصحاب مختلف اختصاص دارد، جلد دوم به شناخت سلوک و شرایط آن می‌پردازد و جلد سوم در بیان آداب و شرایط ارادت مرید به مراد است.

حدود چهل‌وهفت حکایت کوتاه و بلند منظوم در این سه جلد وجود دارد. گلشن اسرار علاوه بر اهمیتی که در شناخت تصوف دورة قاجاریه دارد، از لحاظ شناخت تحولات زبانی در آن دوره و همچنین اطلاعات تاریخی و جغرافیایی نیز حائز اهمیت است. کلمات، ترکیبات، اصطلاحات و امثال فراوانی در گلشن اسرار به چشم می‌خورد که پیشتر در متون فارسی سابقه نداشته و یا حداقل قابل توجه است. برخی از این موارد برساختة خود گلبن است و برخی دیگر به تحولات زبان فارسی ارتباط دارد.

محمدکاظم گلبن در گلشن اسرار یک دوره از مهمترین مسائل عرفانی را مطرح می‌کند و وسعت مشرب خود را نمودار می‌سازد. او تقسیم‌بندی‌های مختلفی از فرقه‌های صوفیه و فیلسوفان مطرح می‌کند و براساس نظریات آنان به بحث می‌پردازد که نشان‌دهندة گستردگی آگاهی‌های او در زمینه‌های مختلف تصوف و حکمت و نموداری است از سفرهای متعدد وی و حضور او در محیط علمی و صوفیانه. وسعت نظر و پرهیز از تعصّب در گلشن اسرار از ویژگی‌های بارز آن است. تاریخ تألیف این کتاب مشخص نیست، اما از آنجا که وی در جایی از زلزلة سال 1239 ق کازرون یاد می‌کند و نسخة اساس ما در سال 1260 ق تحریر شده، گلبن باید این کتاب را بین سال‌های 1240-1260 ق تألیف کرده باشد.

تاریخ تألیف این کتاب مشخص نیست، اما از آنجایی که وی در جایی از زلزله سال 1239 قمری کازرون یاد می‌کند و نسخه اساس در سال 1260 قمری تحریر شده، گلبن باید این کتاب را بین سال‌های 1240-1260 قمری تألیف کرده باشد.

برای تصحیح گلشن اسرار دو نسخه در اختیار بوده است:

* نسخه کتابخانه مجلس شورای اسلامی به شماره 4215 و به خط نستعلیق

* نسخه محفوظ در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران به شماره 2813 به خط نستعلیق.

همچنین نسخه دیگری از این کتاب در کتابخانه خانقاه نعمت‌اللهی (نوربخش) به شماره 81 موجود بوده است که به آن دسترسی نبوده است.

«گلشن اسرار» اثر ملّا محمدکاظم کازرونی متخلص به «گلبن»، با تصحیح و تحقیق عبدالرسول فروتن و مهدی حیدری توسط انتشارات مجمع ذخائر اسلامی منتشر شده است.

۲. "یسرالناس" ، به سبک "مثنوی" مولوی

۳. "غزلیات" ، دو جلد

۴. "قصاید و مراثی ائمهٔ اطهار (ع)" ، یک جلد.

دیوان اشعار گلبن کازرونی که یوسف بن هادی کازرونی در ۲۵۳ برگ، سال ۱۳۰۴ ه. ق. به خط نستعلیق حسب فرمایش حاج مرتضی بن حاج محمود كازرونی نوشته شده؛ کتابت کرده است ؛ به شماره ۲۵۹۹ در کتابخانه ملی تبریز نگهداری می شود.

آغاز و انجام این نسخه به این شرح است :

آغاز: " ذكر است در سحرگه مرغان خوش نوارا /هات الصبوح حیوایا ایها السكارا"

انجام: " گر یار بخواهد از من و بپذیرد /خواهم كه نخواهی بجز یار از یار"

نمونه شعر :

بی مرگ است زندگی یارا

زنده مپسند این چنین ما را

*

ای عشق چه کرده ای که گلبن

در عالم عقل گشته شیدا

*

غم زمانه و هجران یار و جور رقیب

ز دست برده چمران طاقت و قرار و شکیب

*

گلبن رفیق یکدل و یکرنگ و یک جهت

صد بار گفتمت که چو سیمرغ و کیمیاست

*

باز بر طرف چمن سرو گل اندام آمد

مژدگانی بده ای دل که دل آرام آمد

*

شوخ چشمت چرا به عیاری

دل چو بردی نگه نمی داری

*

تا تو از پرده برون نایی و رخ ننمایی

عقده اهل گمان را به یقین نگشایی

*

اگر نه بار من از درد یار می بودی

مرا به بار کشیدن چکار بودی

*

ز پشت زين چو قوت بازوي دين فتاد
خورشيد آسمان برين بر زمين فتاد

روي جهان نخست سراسر سياه گشت
پس جنبشي در آينه‏ي ماء و طين فتاد

خورشيد مضطرب شد و عقل از ميان گريخت
قبض امانت از کف روح الامين فتاد

هر کس که بود فکر و گمان از قيامتش
آن لحظه از گمان، به خيال يقين فتاد

*

منابع

------------------------------------------------------------------

- تذکره مرآت الفصاحه صص ۵۳۱ - ۵۳۳.

- شهر سبز یا شهرستان کازرون صص۲۰۹ - ۲۱۳.

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه ملی تبریز ج۲ ص

- کازرون در آئینه فرهنگ ایران صص ۴۸۲ - ۴۸۶.

- " گلبن کازرونی شاعر عهد قاجار و گلشن اسرار او " : عبدالرسول فروتن ، مهدی حیدری ؛ نشریه سبک شناسی نظم و نثر فارسی ؛ شماره ۲۹ ؛ پائیز ۱۳۹۴.

برچسب‌ها: مشاهیر کازرون, شاعران کازرون, درگذشتگان ۱۲۷۰ ه ق

ارشد کازرونی

ارشد کازرونی از شاعران اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری است. از نام و تولد و درگذشت او اطلاعی در دست نیست. در جنگ علینقی رازی که در سال ۱۲۲۵ ه. ق. گردآوری شده نام او نصرالله آمده است.

وی اصلا از کازرون فارس بود و گویا در شیراز می زیست.امین احمد رازی در توصیف او می نویسد :

" ارشد به کمالات صوری و معنوی محلی بوده ، نظمش در غایت ذوق و جزالت است. "

از اشعار او در کتاب " منتخب الاشعار فی کشف الاسرار " نوشته حسین لامع قزوینی ( نسخه شماره ۴۱۴ کتابخانه علامه رفیعی قزوینی ) و کتاب " قند پارسی " نوشته عبدالغفور خان بهادر نساخ ( نسخه چاپیشماره ۱۵۲۶ کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی در قم ) ، جنگ شماره ۱۲۰۶۵/۱ ف کتابخانه ملی ایران به خط علینقی رازی در ۱۲۲۵ ه. ق. ، کتاب " اشعار " ( نسخه شماره ۳۲۵۸ کتابخانه مجلس شورای اسلامی در تهران ) و کتاب " اشعار " نسخه خطی شماره ۱۸۰۸۷/۱ کتابخانه مجلس شورای اسلامی ، گردآورده در سال ۱۲۱۶ ه. ق. ) آمده است.

نمونه شعر :

ز هجر تلختر نداشت آب سپهر

وگرنه دست قضا بر گلوی ما می ریخت

*

آن مه اگر چه هرگز تنها نمی نشیند

طالع نگر که دیگر با ما نمی نشیند

*

دلا ز سوز محبت چه ذوق یافته ای

که سوختی و نشان دوا نمی پرسی

*

منابع

--------------------------------------------------

- هفت اقلیم ج۱ صص ۲۵۲ و ۲۵۳.

- سفینه خوشگو ص ۸۳.

- مجالس النفائس ص ۴۰۰.

- تذکره آتشکده ص ۳۱۳.

- فارسنامه ناصری ج۲ ص ۱۴۴۵.

- تذکره مرآت الفصاحه صص ۵۴ و ۵۵.

- تذکره روز روشن ص۴۶.

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه علامه رفیعی قزوینی ص ۱۶۴.

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه مجلس ج ۱۰ ص ، و ج ۴۹ ص

- میراث مشترک ایران و هند ج ۴ ص ۳.

- فرهنگ سخنوران ص۵۴.

- دانشمندان و سخن سرایان فارس ج ۱ ص ۲۴۷.

- تاریخ نظم و نثر ص ۴۴۷.

- الذریعه ج۹ ص ۶۷ و ۶۸.

- اثرآفرینان ج۱ ص ۲۳۱

- کازرون در آئینه فرهنگ ایران ص ۲۷۳.

- اثرآفرینان ج ۱ ص ۲۳۱.

سایت اینترنتی کتابخانه ملی ایران.

برچسب‌ها: مشاهیر کازرون, شاعران کازرون, مشاهیر شیراز, شاعران شیراز

صافی کازرونی

صافی کازرونی شیرازی ، یکی از شاعران قرن یازدهم هجری است. تقی الدین اوحدی در شرح حال او می نویسد:

میرزا طاهر نصرآبادی درباره اش می نویسد :

"کازرونی الاصل است. اما چون در شیراز بسیار بوده ، به شیرازی شهرت دارد.در اصفهان پاره ای به تحصیل مشغول بوده ، به هندوستان رفته ، در خدمت عالیجاه جعفر خان می بود. "

از دیوان اشعار او اطلاعی در دست نیست.

نمونه شعر :

عن قریب است کزین مشت پریشانی چند

مشت حاکیست به جا مانده و عصیانی چند

( مرحوم تربیت این بیت را به اشتباه به صافی تبریزی نسبت داده است. )

*

منابع

-----------------------------------------------------------

- تذکره نصرآبادی صص۳۷۸- ۳۸۸

- دانشمندان و سخن سرایان فارس ج۳ صص ۴۱۹ - ۴۲۱

- کاروان هند ج۱ صص ۴۷۸ - ۴۸۸

- تذکره روز روشن ۴۶۱

تذکره مرآت الفصاحه ص ۳۴۵

- دانشمندان آذربایجان (چاپ دوم) ص ۳۲۳

- الذریعه ج۹ ص ۵۸۵

-صبح گلشن ص ۲۴۲

- اثرآفرینان ج ۴ ص ۱۶

برچسب‌ها: مشاهیر کازرون, شاعران کازرون, مشاهیر شیراز, شاعران شیراز

محمد محزون کازرونی

محمد محزون کازرونی از شاعران قرن دوازدهم هجری است. وی در کازرون متولد شده و پس از مدتها سفر به زادگاهش باز گشته است.

دیوان محزون ۳۷۵ غزل، ۱۸ رباعی، ۳ مثنوی، ۵ مخمس و ۱۵۰ ماده تاریخ را در بر می‌گیرد.و دیباچه ای از خود او در آغاز به نثر و در آن آمده که پیش از سفر به هند و همچنین در سفرهایم شعرهایی سروده بودم و اکنون که گوشه ای گزیدم آنها را در این دفتر گرد می آورم . چنین است تاریخ آن : با شعرهایی در پایان به همین خط که در ۱۱۷۵ بر آن افزوده است،،شد اشعار محزون (۱۱۷۳)

ماده تاریخ‌های او مهم‌ترین بخش این دیوان در مبحث کازرون‌پژوهی است. این قطعات بیشتر شامل تاریخ ساخت و تعمیر بناها و اطلاعاتی درباره بقاع، تولد و وفات مردم و حوادث کازرون در روزگار اوست.

محمد محزون به استناد ماده تاریخی که بعدها در حاشیه صفحه ۲۸۸ نسخه خطی دیوانش افزوده شده است، در سال ۱۱۸۱ ه. ق. از دنیا رفته است.

تنها نسخه خطی موجود از دیوان محزون در سال ۱۱۷۳ ه. ق. به خط نستعلیق کتابت شده و با این عبارات آغاز می شود :

مقبل میدان فوت امام المتقین محمود الدین ... امیرالمؤمنین ... اما بعد بر ضمایر قدسی سرایر ارباب معانی ... زهی نام شریفت افسر سرلوح دیوانها مزین از مداد ذکر خیرت صدر عنوانها.

این نسخه به شماره ۵۴۱۳ در کتابخانه ملی ملک در تهران نگهداری می شود.

منابع

-----------------------------------

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه ملی ملک ج۲ ص ۳۴۲.

برچسب‌ها: مشاهیر کازرون, شاعران کازرون, درگذشتگان ۱۱۸۱ ه ق

ایزدی کازرونی

زندگینامه :

شيخ محمد خان کازرونی متخلص به " ايزدي" فرزند شيخ عبدالله خان فرزند شیخ نصر خان فرزند شیخ ناصر فرزند شیخ مذکور ملقب به دریا بیگی فرزند شیخ موسی است . وی از شعرا و دانشمندان قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم هجری است. ( اجداد وی سالها از طرف پادشاهان صفوی، حکومت بوشهر داشته اند)

اصل او از اعراب نجد بود. پدرش ـ شیخ عبدالله‌خان ـ در بوشهر متولّد شده و در محلۀ عُلیایِ کازرون رحل اقامت افکنده است . دختر کلبعلی‌خان افشار کازرونی که چهارده سال (تا حدود 1240ق) بر کازرون حکومت نمود، به همسری شیخ عبدالله‌خان درآمد که ثمرۀ این ازدواج، تولد شیخ محمدخان ایزدی به سال 1255ق بود .

ایزدی پس از تحصیل مقدماتِ علومِ عصرِ خود از جمله صرف و نحو و معانی و بیان و معاشرت با صوفیان، رهسپار هندوستان شد و دیوانِ اشعارش را در بمبئی به طبع رساند پس از آن به شیراز رفت. پس از دو سال اقامت در این شهر عازم تهران شد و چهار یا پنج سال در پایتخت با فضلا و دانشمندان معاشرت کرد و به «فصیح‌الملک» ملقّب شد . آنگاه به شیراز بازگشت و هفت سال از زندگی خود را در انزوا گذرانید و گاهی نیز به کازرون سفر می‌کرد .

او از دوران جواني به مطالعه كتاب و به‌ويژه ديوان‌هاي شعر علاقه فراواني داشت و خود نيز شعر مي‌سروده است. آن‌گونه كه خود مي‌نويسد ديوان شعر او كه شامل چندهزار بيت بوده در سفري دزديده مي‌شود و همين ايزدي را مدت ها افسرده ساخت. ايزدي دوباره به سرودن ادامه داد و ديوان اشعار خود را در در چاپ خانه ی دت پرسادپریس بمبئی،در چهارم ربیع الاول 1308 ه. ق. در بمبئي هندوستان منتشر کرد.

وی در ادبیات فارسی و عربی سرآمد شعرا و ادبای زمان خویش گردید و پیوسته با اهل فضل و دانش و عرفان معاشرت می جست.

ایزدی در ماه شوال 1322 ه. ق. در شيراز درگذشت و در بقعه بي‌بي دختران شيراز به خاك سپرده شد.

آثار :

۱. دیوان اشعار ، شامل ۹۷۰۲ بیت شامل مثنوی های " عشق نامه " در ۸۰ صفحه و شامل ۷۷ منظومه است که از این تعداد، ۳۴ منظومه ی آن " حکایت " ،و ۲۹ منظومه ی آن " تمثیل " ،و بقیه مناجات و مدایح پیامبر اسلام (ص)و امیر المومنین علی بن ابیطالب (ع)و غیره است. چه آغازش رسانی ؛ یا ختامه / بهل نام نکویش " عشق نامه " تعداد کل ابیات مثنوی " عشق نامه" ۲۷۹۲ بیت است.، " حسن نامه "( قسمت دوم دیوان ایزدی مثنوی " حسن نامه " است، که آن را در ربیع الاول سال ۱۳۰۶ هجری قمری ، یعنی یک سال بعد از مثنوی " عشق نامه " سروده است: حسنش چو شد ابتداو انجام/ بنهادم " حسن نامه" اش نام این مثنوی را در ۶۱ صفحه درج شده و شامل ۳۵ منظومه است که از این تعداد۲۲ منظومه آن " حکایت" و ۱۲ منظومه آن مناجات و مدایح پیامبر اکرم (ص) و امیرمومنان (ع) و غیره است و نیز یک " ساقی نامه" دارد. مثنوی " حسن نامه " روی هم ۲۱۹۸ بیت است و مشتمل بر وقایع خلقت و بیان دقایق حدیث معروف " کنت کنزاً مخفیا" می باشد. )

قسمت سوم دیوان ایزدی را قصاید وی تشکیل می دهد که در ۳۴ صحفه است و شامل ۱۹قصیده و دو مسمط و یک ترکیب بند و یک ترجیع بند است که روی هم ۱۱۵۰ بیت می باشد. قصاید ایزدی در مدح و وصف سلاطین قاجار و شاه زادگان عصر خویش است از قبیل:ناصرالدین شاه قاجار،مظفرالدین شاه قاجار، صاحب دیوان، سلطان محمد شاه، امین السلطان، نواب سلیمان شعاع الدوله، شاه زاده فرهاد میرزامعتمدالدوله، جلال الدوله، موتمن الملک، حاج عبدالحسین امین التجار،شاه زاده حسام السلطنه و غیره.

قست چهارم دیوان ایزدی را غزلیات ، با تعداد ۳۳۳ غزل تشکیل می دهد که در ۹۵ صفحه است و روی هم ۳۲۲۰ بیت می باشد. و بالاخره به دنبال غزلیات ایزدی ،از ص ۹۵ تا آخر (ص۱۰۹) تعداد۱۱۹ رباعی و ۵۲ دوبیتی به سبک باباطاهر عریان درج شده است که روی هم ۳۴۲ بیت می باشد.

۲. مثنوی " مطلع الانوار " که نسخه ای از آن تاکنون شناسایی نشده است.

نمونه شعر :

گر با وجود عشقت معدوم شد وجودم
هشيار باش كاخر مست از عدم برآيد
از بس كه خورده‌ام خون در حسرت لبانت
از خاك من پس از مرگ شاخ بقم برآيد
در كويت ايزدي را نبود بجز گدايي
تا ز آستين حسنت دست كرم برآيد
*
خداي داند اگر غم جهان فروگيرد
مرا بود چو به‌كف جام، نيم‌جو غم نيست
فزون ز جام مرا گر نشد نصيب چه غم
كه بهر اين دل افسرده جام مي كم نيست
بهاي جام گرت عالمي دهند مده
كه همچو جام، نكو گوهري به عالم نيست

*

منابع

-------------------------------------------------

- آثار عجم ص۳۳۲–۳۳۰.

تذکره مرآت الفصاحه صص ۷۹ - ۸۱.

- حدیقة الشعراء ج۱ صص ۲۰۴ - ۲۱۳.

-دانشمندان و سخن سرایان فارس ج ۱ ص ۳۸۷–۳۸۲.

- الذریعه ج ۱۵ ص ۲۷۰ ، ج ۹ ص ۹۹۲ ، ج ۷ ص ۱۶.

- ریحانه ج۱ ص ۲۱۱.

- فرهنگ سخنوران ص ۱۱۲.

- مؤلفین کتب چاپی ج۵ ص ۳۳۴

- هفته‌نامه بيشاپور (كازرون) شماره ۱۲ ـ دوشنبه ۱۱ ارديبهشت ۱۳۸۵

- ایزدی کازرونی و ترانه های محلی ، نوشته صادق همایونی ، کتاب ماه هنر ، شماره ۶۸ ، فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۳.

برچسب‌ها: مشاهیر کازرون, شاعران کازرون, درگذشتگان ۱۳۲۲ ه ق