قاسم غباری اردستانی

مولانا قاسم اردستانی متخلص به " غباری " از شاعران قرن دهم هجری است.

از اوست :

رباعی

تا خط به رخ خوب تو محرم شده است

بی تاب شده است زلف و درهم شده است

گر شهره به خط گشت بست نوست عجب

یاقوت به خط شهره ی عالم شده است

*

منابع

-----------------------------

- منتخب اللطایف ص ۴۸۳.

- تذکره شمع انجمن ص ۵۲۷.

- باغ معانی ج ۱ ص ۶۳.

- هفت اقلیم ج ۲ ص ۴۴۵.

- تذکره حسینی ص ۲۲۷.

- فرهنگ سخنوران ص ۴۱۶.

- قاموس الاعلام ج ۵ ص ۳۲۵۶.

- صبح گلشن ص ۲۹۹.

- گلزار جاویدان ج ۲ ص ۹۸۷.

برچسب‌ها: مشاهیر اردستان, شاعران اردستان

غباری کرمانی

غباری کرمانی از شاعران قرن دهم هجری است. نقی الدین کاشانی درباره ی او می نویسد :

" اصل وی از دارالامان کرمان است و از شعرای این زمان . با وجود لطف طبع و جودت ذهن ، به اخلاق حمیده ی درویشان موصوف است و به صحبت شعرا و فضلا و واردین در این دیار مشعوف و الحال که سنه ۹۹۸ هجری است ، در وطن مالوف توطّن دارد و گاهی همّت بر گفتن غزلیات عاشقانه و رباعیات عارفانه می گمارد..."

از اوست :

ز روزگار وصالت دمی نکردم یاد

که پاره ی جگرم در کنار ناله ریخت

نسیم بخت " غباری " مگر به گل بوزید

که بوی را ز گل رنگ را ز لاله ریخت

*

ما را چه زهره ی هوس گلستان تو

بر روی حور در شکند باغبان تو

در اعتقاد غیرت من ، نقض عصمت است

گر فی المثل فرشته شود پاسبان تو

*

یک ذرّه وفا در دل بیدادگرها نیست

بی باکی و اندیشه ز آه سحرت نیست

شد تافته ضد دوزخ حرمان و تو غافل

فرداست کزین سوز " غباری " اثرت نیست

*

هنوز خوی بدت سیر از جفا نشده ست

هنوز کار تو ظالم به مدعا نشده ست

چگونه بر سر بالین راحتش بنهم

سری که بر سر بالینم آشنا نشده ست

خلاص از تو هوس چون کنم که در همه عمر

ز شغل یاد توام فرصت دعا نشده ست

گذشت عمر " غباری " به سجده ی در تو

هنوز با یک کوی تو آشنا نشده ست

منابع

-------------------------------------------

-خلاصه الاشعار ( بخش یزد و کرمان و نواحی آن ) ص ۱۹۴.

- تذکره عرفات العاشقین ج ۴ ص ۲۶۹۴.

تذکره ریاض الشعراء ج ۳ ص ۱۵۲۸.

- تذکره روز روشن ص ۹۸۴.

- فرهنگ سخنوران ص ۴۱۶.

برچسب‌ها: مشاهیر کرمان, شاعران کرمان

محمد امین غباری هروی

زندگینامه :

محمد امین هروی متخلص به " غباری " از شاعران قرن دهم هجری است. صادقی کتابدار درباره ی او می نویسد :

ازمردم هرات است. طالب علم خوبی است. انشائش هم بد نیست و از هیئت نیز خیلی اطلاع دارد. "

اوحدی بلیانی به اشتباه شرح حال او را با غباری اسفراینی درآمیخته است. حال آنکه غباری اسفراینی در قرن نهم هجری می زیسته است.

نمونه شعر :

چنان مکن که دگر ترک آه و ناله کنم
چنان مکن که ترا با خدا حواله کنم
رخی که گشته چو کاه از خمار محنت و درد
ز نشئه می وارستگی چو لاله کنم
به نیم لحظه که دامان دیگری گیرم
سزا به دامن رشک هزارساله کنم

*

دل خوش به سرکوی جنون آمده بود
در صبر و ثبات ذوفنون آمده بود
این عقده رشک اگر نمی آمد پیش
از عهده عاشقی برون آمده بود.

*

از مصحف رخش خط ریحان برآمده

یا حسب حال ماست پریشان برآمده

مانند سبزه ی خط لعلش ندیده خضر

هر چند گِرد چشمه حیوان برآمده

عشّآق همچو گوی سر خود فکنده اند

تا زلف او به صورت چوگان برآمده

از هاله گرد ماه دهد هر شبی نهان

خطی که گرد عارض جانان برآمده

گر با سگان دوست " غباری " است همنشین

عیبش مکن به صورت انسان برآمده

*

منابع

------------------------------------

- تذکره مجمع الخواص ص

- تذکره عرفات العاشقین ج ۴ص ۲۶۷۶.

- منتخب اللطایف ص ۴۷۸.

- لغت نامه دهخدا ج ۱۱ ص ۱۶۵۹۵.

برچسب‌ها: مشاهیر هرات, شاعران هرات

جنونی بلخی

زندگینامه:

جنونی بلخی از شاعران قرن دهم و اوایل قرن یازدهم هجری است. او مردی رند بود ، گاهی در لباس اهل جنون و گاهی در لباس عقلاء می زیست. مدتی در اصفهان بود و سپس به هند رفت. سال درگذشت او به دست نیامد.

نمونه شعر :

صد ره اجل غبار وجودم به باد داد

بر آستان مهر تو آرام من همان

*

منابع

------------------------------------------

- تذکره عرفات العاشقین ج ۲ ص ۱۰۲۰

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, شاعران بلخ

حکیم قطان بلخی

حکیم قطان بلخی از شاعران قرن دهم هجری است. وی شاعری هجو سرا و هزل گوی بود و جز شعر هزل و هجو از او شنیده نشد. وی مصاحب حکام و سلاطین زمان خود بود.

شعری از او در مجموعه " اشعار " شماره ۲۴۴۶ در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران وجود دارد.

منابع

--------------------------------------------

- تذکره عرفات العاشقین ج ۵ ص ۳۰۰۹.

- فهرست نسخه های خطی كتابخانه دانشگاه تهران. ج.۹ ص

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, شاعران بلخ

میر ساقی فروغی بلخی

زندگینامه:

میرساقی بلخی متخلص به " فروغی " از شاعران قرن دهم و یازدهم هجری است . زادگاه او روستای " قیصارک" است . اکنون در ولایت بلخ چنین روستایی شناخته شده نیست. شاید زادگاه او روستای " قیصارک " در ولایت هرات باشد.

فروغی بلخی به هند مهاجرت کرد و مدتی در آنجا بود تا اینکه در سال ۱۰۲۱ ه. ق. که لشکر جهانگیر بر علیه دانا از راجه های هند لشکر کشی کرده بود درگذشت

نمونه شعر :

هان مطرب ماتم زدگان شیوه دردی

عمری است که هنگامه ما سوز ندیده است

*

نخست خانه ز خاشاک عافیت رُهفتم

به کام بخت در آغوش خاک و خون هفتم

هوای لعل تو چون غنچه داشتم در دل

خیال زلف تو کردم ، چو گل برآشفتم

*

عشقم از جا برد گر مستانه رقصم باک نیست

این کهنه دیوانگی دائم درین اطوار نیست

*

منابع

---------------------------------------------------------------

- تذکره عرفات العاشقین ج ۵ ص ۲۹۲۱ ، ۲۹۲۲.

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, شاعران بلخ, درگذشتگان ۱۰۲۱ ه ش

فرید الدین بلخی

زندگینامه:

فرید الدین بلخی از شاعران قرن دهم هجری است . اوحدی بلیانی درباره او می نویسد :

" استاد الکرام ملک البیان فرید الدین بلخی از استادان فاضل کامل مقرّر مشهد است. طرز عبارات ملیح و شیوه الفاظ فصیح است. اشعارش آبدار عالی مقدار است."

نمونه شعر :

به غمزه نرگس مستش هلاک صد بیدل

به بوسه ، شکّر لعلش طبیب صد بیمار

ز درد حسرت و اندوه رنج او فریاد

ز گرد عشوه و ناز عتاب او زنهار

*

آنکه رویت را چراغ روز جان ها آفرید

جان بی تدبیر ما گرد او ویرانه کرد

*

بی تو مرا دیده در افشان بماند

دیده نشد نقش تو در جان بماند

کار من بیدل در هم شده

چون سر زلف تو پریشان بماند

آینه برداشتی از نیکویی

آینه در روی تو حیران بماند

*

منابع

----------------------------------------------

- تذکره عرفات العاشقین ج۵ صص ۲۷۹۵ ، ۲۷۹۶

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, شاعران بلخ

استاد طایر بلخی

استاد طایر کماندار بلخی از شاعران قرن دهم هجری است. اهل بلخ بود و در فنون شاعری و کمانداری مهارتی به سزا داشت.و به قول اوحدی بلیانی " از کمانداران مشخص و پهلوانان مقرر " بود.

وی در شیوه ی کمانداری قصیده ای سرود و در آن شیوه کمانداری و تیراندازی را به نظم کشیده است. ای ابیات از آنجاست:

ای بر سر نشانه نشان کرده شانه را

یا شانه را به تیر زده یا نشانه را

خواهی که تیرت از دل سندان گذر کند

اندک میان بتاب و بزن هر دو شانه را

از رخت مستعار مجو نام خود بلند

یعنی مخواه تیر و کمان نشانه را

از قبضه ی ما نکشی دور شست خویش

مشکل برآورد سر تیرت نشانه را

سوفار تیر کنِ دهن است در چله

عکس عنان فکن به دهانش دهانه را

*

منابع

-----------------------------------------

- تذکره عرفات العاشقین ج ۴ ص ۲۲۲۰

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, شاعران بلخ

محمود پرده در بلخی

محمود پرده در بلخی از شاعران قرن دهم هجری است. در بلخ ساکن بود. از اوست :

عیسی کلام من که دم از من دریغ داشت

بیمار او شدم ، قدم از من دریغ داشت

( این بیت مطلع غزل شماره ۴۲ از دیوان خاقانی شروانی است.)

*

منابع

------------------------------------

- تذکره عرفات العاشقین ج ۶ ص ۳۶۳۸.

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, شاعران بلخ

دیوانه بلخی

دیوانه بلخی از شاعران و خوشنویسان نیمه دوم قرن نهم و نیمه اول قرن دهم هجری است. وى هفت قلم را خوش مى‏نوشت و شعر را نیز نیكو می سرود .او تا سال ۹۲۷ ه. ق. زنده بود.

از اوست:

مى‏خواستم نظاره كنم نقش او در آب

ناگه نسیم آمد و نقش بر آب زد

*

منابع

------------------------------------------------

- تذکره مجالس النفائس ص ۳۸۶.

- الذریعه ج۹ ص ۳۳۵.

- تاریخ نظم و نثر ص ۳۴۴.

- احوال و آثار خوشنویسان ج ص ۲۰۴.

- فرهنگ سخنوران ص ۲۱۴.

- اثر آفرینان ج ۳ ص ۵۹.

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, شاعران بلخ, خوشنویسان بلخ

محمد بیگ بلخی

محمد بیگ بلخی از طبیبان قرن دهم هجری است. از آثار او کتاب " دستور الفصد " است. نسخه ای از این کتاب که در قرن سیزدهم هجری کتابت شده به شماره ۳۹۴۸۷/۱ در کتابخانه ملی ایران موجود است.

آغاز:

" بسمله، سپاس بیکران و ستایش بی پایان مر حکیم مطلق که سزد که وجود بشر را از کارخانه عنایت خلعت لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم کرامة فرموده و گوهر عقل و روح نفسانی بترکیب باد و خاک و آب و آتش ... [اما بعد] چنین گوید بنده اضعف عباد الله القوی محمد بیک بلخی که این مختصری است در بیان فصد عروق انسان که از ذخیره خوارزم شاهی و از دیگر کتب و رساله های دیگر معتبر و انتخاب کرده بر نهجی که ... مسمی بدستور الفصد ساخته بر شش باب اساس نهاد ... باب اول در شرایط فصد و آن مشتمل است بر نه فصل ... "
انجام:

"... و یا از دست دیگر فصد باید کرد و آنموضع را بشیاف مامیشا و بزرقطونا و آب گشنیز ضماد باید کرد و گرداگرد جراحت را بروغن بنفشه یا یاسمین چرب دارند و اگر بروغن کنجد گرم کرده هم چرب دارند خالی از نفع نخواهد بود و الله اعلم بالصواب"

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, طبیبان بلخ

عبدالکریم منجم بلخی

عبدالکریم منجم بلخی از دانشمندان نجوم در قرن دهم هجری است. وی کتاب را " تسهیل التقاویم " را در سال ۹۹۱ ه. ق. تالیف و به امام قلی خان ولی بخارا تقدیم کرده است.

نسخه ای از این کتاب که در تاریخ جمادی الثانی ۱۱۳۷ به خط نسخ محمد رضا بن محمد معصوم حسيني در کرمانشاه کتابت شده است به شماره ۱۳۹ در مجموعه کتابهای محمود فرخ کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد وجود دارد.

*

منابع

------------------------------------

- فهرست نسخه ‌های خطی دانشكده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد ص

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, منجمان بلخ

حسن بلخی

حسن بن اسماعيل بن نور بن يحيي...نبيره بندگي شيخ المشايخ شيخ ...معز شمس بلخي از خوشنویسان قرن دهم هجری است . وی کتاب " لطائف العرفان " تالیف : احمد درواجکی بخارایی را به خط نستعلیق در ۲۵ رمضان ۹۱۹ ه. ق. کتابت کرده است. این کتاب به شماره در کتابخانه دانشگاه پنجاب در لاهور پاکستان وجود دارد.

*

منابع

---------------------------------------------------------

- فهرست مخطوطات شیرانی . ج.۱

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, خوشنویسان بلخ

محمود بلخی

محمود بن محمد بلخی ، از خوشنویسان و کاتبان عهد شاه طهماسب صفوی است. از نمونه های خطوط او یک نسخه " شاهنامه " فردوسی است به خط نستعلیق و تاریخ ۹۴۲ ه. ق. که دارای ۳۶ مینیاتور است و در موزه توپ قاپوسرای استانبول به شماره H 1514 ثبت گردیده است.

*

منابع

----------------------------------------------------

- دانشنامه هنرمندان ایران و جهان اسلام ص ۸۱۲.

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, خوشنویسان بلخ

میر وصالی بلخی

میر وصالی بلخی از خوشنویسان و شاعران قرن دهم هجری است. از سادات مضافات بلخ بود . شعر می گفت و شاگرد مشفقی بود. نستعلیق را خوش می نوشت.

وی به سال ۹۸۳ ه. ق. با بقائی مولّف " مجمع الفضل " ملاقات کرده است.

منابع

--------------------------------------------

- احوال و آثار خوشنویسان ج ۳ ص ۹۵۴.

- دانشنامه هنرمندان ایران و جهان اسلام ص ۹۵۹.

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, شاعران بلخ, خوشنویسان بلخ

باقی محمد بلخی

باقی محمد بن ولاندی ( ولاندر ) بلخی از فضلا و اهل علم قرن دهم هجری است . وی در بخارا به تحصیل علم مشغول بوده است .

از آثار او کتابت نسخه ای از " حاشیه الفوائد الضیائیه " تالیف میرزا جان باغنوی شیرازی است که آن را در سال ۹۵۷ ه. ق. کتابت کرده و اکنون به شماره ۱۷۶۷۸ در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی وجود دارد. و رقم آن چنین است :

«تمت الرسالة المنسوبة لمولانا مرزا جان المشتهر بملای نو، علی بحث الحال من فوائد الضیائیة علیه الرحمة و الرضوان الله ،بید احقر الطلبة،باقی محمد ابن ولاندی [ولاندر] بلخی ... فی بلدة بخارا،فی مدرسة محمد یار اتالیق ، سنة [۹۵۷] سبع و خمسون [و تسعمائة]»

ظاهرا وی همان شخصی است که در صبح گلشن درباره اش می نویسد :

" باقی بلخی ، دانشمندی موزون طبیعت عشق طویت است. "

و این بیت را به او منسوب می کند :

چو او را تکیه بردیوار دیدم مردم از حسرت
که این فرسوده قالب خشت آن دیوار بایستی

*

منابع

-----------------------------------------------------------

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه بزرگ آیت الله العظمی مرعشی نجفی ج۴۴ ص ۷۳۵

- صبح گلشن ص ۵۴

- الذریعه ج ۹ ص ص۱۲۳.

- قاموس الاعلام ج ۲ ص ۱۲۰۴

- فرهنگ سخنوران ص ۷۷.

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, خوشنویسان بلخ, شاعران بلخ

سید علی بلخی

سید علی بلخی از کاتبان قرن دهم هجری است . وی جلد ۵ کتاب " تذکره الفقهاء " علامه حلی را در ظهر سه شنبه ۲۵جمادی الثانی ۹۵۹ ه. ق. به خط نستعلیق کتابت کرده است. این نسخه به شماره ۲۲۶۳ در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی در مشهد نگهداری می شود.

*

منابع

------------------------------------------------

- فهرست نسخه‌ های خطی آستان قدس رضوی . ج ۲۱ بخش نخست ص

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, خوشنویسان بلخ

محمود بلخی

محمود بلخی از خوشنویسان و ادیبان قرن دهم هجری است. وی در احمد آباد گجرات هند ساکن بود.

از آثار او کتابت "شرف نامه " نوشته عبدالله بیانی کرمانی به خط نستعلیق است که آن را در سال ۹۴۶ ه. ف. کتابت کرده و به شماره ۱۰۲۹ در کتابخانه دانشگاه استانبول در ترکیه نگهداری می شود و رقم آن این است :

" تم الكتاب ... در تاریخ بیست و پنجم شهر شوال روز چهارشنبه سنه ۹۴۶ تمت ... بید محمود بلخی تحریر یافت ... دركجرات در شهر احمدآباد در مسجد سرای عالم خان "

*

منابع

------------------------------------------------------------

- فهرست نسخه های خطی فارسی كتابخانه دانشگاه استانبول

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, خوشنویسان بلخ

محمد بلخی

محمد بلخی از خوشنویسان هنرمند قرن دهم هجری است. خط نستعلیق را خوش می نوشت. نمونه خط او یک قطعه در مرقع کتابخانه خزینه اوقاف استانبول است که تاریخ کتابت ندارد و به خط نستعلیق نوشته شده و رقم کاتب " مسوده محمد بلخی " است.

*

-----------------------------------------

-احوال و آثار خوشنویسان ج ۳ ص

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, خوشنویسان بلخ

خواجگی بلخی ( نامی )

زندگینامه :

خواجگی بلخی متخلص به نامی شاعر و ادیب قرن دهم هجری است. شرح زندگی او در تذکره های آن روزگار و پس از آن نیامده و زادروز و درگذشت او روشن نیست.

کتاب ها :

۱. " شرح دستور معمای نیشابوری " شرح مختصری است بر معماهای منظومی كه میر حسین حسینی نیشابوری (۹۰۴) گرد آورده است بدون گزارش مقدمه آن كه دارای قواعد معما سازی و جز اینهاست ، تاریخ تألیف این شرح موافق «بگو شرح معماهای میر است»

آغاز نسخه :

" حمد نا محدود كاملی را كه معمای حقیقت ذاتش مبرا از تشبیه و معرا از تبدیل ...اما بعد چنین گوید متجرع جام خواجگی البلخی المتخلص بالنامی ..."

نسخه ای از این اثر له خط نستعلیق تحریری که در قرن سیزدهم هجری کتابت شده به شماره ۱۰۴۳/۲ در کتابخانه ملی ابوالقاسم فردوسی تاجیکستان

منابع

---------------------------------------------

- فهرست نسخه های خطی كتابخانه ملی تاجیكستان (ابوالقاسم فردوسی). ج.۲ ص

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, شاعران بلخ

سلطان محمد بلخی

کتاب ها

سلطان محمد بن درویش محمد بلخی از ادیبان و دانشمندان قرن دهم هجری است. از زندگی او اطلاع زیادی نداریم . وی در سال ۹۸۶ ه. ق. درگذشت .

۱." مجمع الغرایب " . نسخه خطی این اثر به خط نور محمد در قرن یازدهم هجری به شماره در کتابخانه مجلس شورای اسلامی وجود دارد. کتاب شامل نه فصل است که شامل موضوعات مختلفی از زمان خود چون شهرها؛ نوع جغرافیا ومردم شان؛ شگفتی ها ونادره های روزگار از دیرباز تازمان زندگی مولف می باشد. روش بلخی درکتاب جمع آوری ونقل اطلاعات از دیگرکتب است، البته با ذکر منبع. در چند جای کتاب هم مشاهدات وسفرهای خود را بازگو کرده است. نثرکتاب ساده واز نوع نثرساده ی قرن ۱۰ تا ۱۲ هجری است . باتوجه به ارجاعاتی که به کتب شیعه داده است به نظر می رسد بلخی شیعه مذهب بوده است. این کتاب را خانم زینب وزیریان به عنوان پایان نامه برای دانشکده ولیعصر ( عج ) رفسنجان تحقیق و تصحیح کرده است.

۲. " منشات "

۳. " ترجمه عهدنامه ی مالک اشتر"

منابع

------------------------------

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی ج ص

- الذریعه ج ۲۰ ص ۳۵.

- معجم مولفی الشیعه ص ۷۶.

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, ادیبان بلخ

ابوالفتح بلخی

ابوالفتح بلخی از خوشنویسان قن دهم هجری است. وی کتاب " مختصر الوافی فی علم القوافی " نوشته عبدالرحمن جامی را به خط نسخ در سال ۹۹۳ ه. ق. کتابت کرده است . این نسخه به شماره ۱۱۷۹ در کتابخانه کالج اسلامی دانشگاه پیشاور پاکستان نگهداری می شود.

*

منابع

------------------------------------------------------

- فهرست مشترك نسخه های خطی فارسی پاكستان . ج.۱۳ ص ۲۶۹۵.

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, خوشنویسان بلخ

سوادی بلخی

سوادی بلخی از خوشنویسان قرن دهم هجری است . وی نسخه ای از کتاب " التهلیلی " نوشته ملا احمد جندی را به خط نستعلیق در سال ۹۷۰ ه. ق. کتابت کرده است. این نسخه به شماره ۸۳۳۶ در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی در مشهد مقدس نگهداری می شود.

*

منابع

-------------------------------------------------------

- فهرست نسخه‌ های خطی آستان قدس رضوی . ج.۱۱

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, خوشنویسان بلخ

جمال الدین ابوالخیر عاشق بلخی

جمال الدین / کمال الدین ابوالخیر بلخی متخلص به " عاشق " از شاعران قرن دهم هجری است. تقی الدین اوحدی در دو عنوان " جمال الدین ابوالخیر عاشق تخلص " که اهل بلخ بوده و عنوان " مولانا ابوالخیر سمرقندی " یاد کرده و هر دو را یک نفر دانسته است.

عاشق بلخی در بلخ به دنیا آمد و همانجا تحصیل کرد.‌در فنون حکمت و ریاضی و ادبیات مهارت داشت.

تقی الدین اوحدی درباره او می نویسد :

" الحق به غایت فاضل ، دانا ، کامل ، متبحر ، منفرد ، بدیهه گوی ، زود جواب ، تیز بحث ، متتبّع ، مورخ ، مدقّق بوده ، در غایت ظرافت طبع و خوش فهمی و در صحبت و همزبانی آمده ، کمال فصاحت با ملاحت جمع نموده ..."

وی از معاصران و دوستان هلالی جغتایی بود . چندی به دوره ی میرزا ابوالبقا در هرات بود.‌ محمد خان شیبانی او را به ماوراء النهر برد. سرانجام والی بلخ او را به نزد خود خواند و ملازم مخصوص خود گردانید. ابوالخیر بلخی در سال ۹۵۷ ه. ق. در بلخ درگذشت . ماده تاریخ فوت او عبارت " فوت عاشق ۹۵۷ " است.

نمونه شعر:

نه سایه بید در چمن خواهد ماند

نه حسن بتان سیم تن خواهد ماند

زین عالم بی وفا که من می بینم

نه ناز نو ، نه نیاز من می ماند

*

منابع

----------------------------------

- تذکره عرفات العاشقین ج ۱ صص ۴۱۸ ، ۴۲۸.

- صبح گلشن ص ۲۷۰.

- هفت اقلیم ج

- ریحانه الادب ج

- قاموس الاسلام ج ۴ ص ۳۰۴۳

- فرهنگ سخنوران ص ۳۷۰.

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, شاعران بلخ, درگذشتگان ۹۵۷ ه ق

درويش عبد الله منشي بلخي

درويش عبد الله منشي بلخي ، از منشیان و تعلیق‌نویسان اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم. گویا اصلش بلخی بوده و آثارش را با این نسبت رقم می‌زده (منشی قمی، ص 44)، اما گاه فقط خراسانی نامیده شده‌است (← بوداق منشی‌قزوینی، ص 115). او را درویش‌عبداللّه منشی و ملادرویش هم خوانده‌اند (← دوست‌محمد هروی، ص 265؛ قصه‌خوان، ص 282).

تاریخ ولادتش معلوم نیست، اما سال وفاتش 920 ذکر شده‌است (فکری سلجوقی، ص80).

او شاگرد عبدالحی منشی استرآبادی* (متوفی 907)، تعلیق‌نویس برجسته دستگاه سلطان‌ابوسعید تیموری بود (عقیلی رستمداری، ص 333؛ دوست‌محمد هروی، همانجا).برخی او را منشیِ سلطان‌ابوسعید، سلطان‌حسین بایقَرا و فرزندانش و شیبک‌خانِ ازبک دانسته‌اند (← منشی‌قمی، همانجا؛ منشآت سلیمانی، ص 289)، اما بوداق منشی قزوینی (همانجا) تأکید کرده که او در خدمت سلطان‌حسین بایقرا نبوده، بلکه منشی فرزندان او بوده‌است. درویش‌عبداللّه که در هرات فعالیت می‌کرد و در منشیگری و خوشنویسی به مقام استادی رسیده‌بود، پس از غلبة ازبکان بر هرات به خدمت شیبک‌خان درآمد. براین اساس، فعالیتش در ربع آخر قرن نهم و دست‌کم تا 916 (سال کشته‌شدن شیبک‌خان) قطعی است (← همانجا؛ منشی قمی، همانجا).

در منابع کهن خوشنویسی ایران، دربارة واضع اصلی و زمان دقیق شکل‌گیری خط تعلیق اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. تا سدة نهم، در نوشتن این خط، که از ترکیب خطوط رِقاع و توقیع و نسخ ایرانی شکل گرفته‌بود، شیوه‌های مختلفی پدید آمد و هریک از این شیوه‌ها به فراخور کاربرد و سلیقة کاتبان، به یکی از خطوط مذکور میل بیشتری یافت. هریک از کسانی که در منابع، واضع تعلیق دانسته شده‌اند، درواقع مبتکر یکی از این شیوه‌ها هستند. در این میان، شیوة خواجه‌تاج سلمانی اصفهانی، که بیشتر به رقاع و نسخ تمایل دارد، پیروان بیشتری یافت (برای نمونه ← سراج شیرازی، ص 142؛ بخاری، ص 379؛ نیز ← تعلیق*). گفته می‌شود خواجه‌عبدالحی نیز همانند خواجه‌تاج واضع شیوه‌ای جدید در تعلیق بود که پس از شیوة خواجه‌تاج گسترش یافت (← مجنون رفیقی‌هروی، ص 189)، اما برخی او را تکمیل‌کنندة شیوة خواجه‌تاج می‌دانند (← دوست‌محمد هروی، همانجا؛ منشی‌قمی، ص 42؛ عبدالحی منشی استرآبادی*).در قرن دهم، از روش خواجه‌عبدالحی دو شیوه با تفاوتهایی جزئی در خراسان (یا هرات) و عراق (یا تبریز) پدید آمد. در شیوة خراسانی، نرمی و پیچش در چرخشها و قوسهای خط و ظرافت و نازکی حروف چشمگیرتر است و این شیوه بیشتر میل به دور دارد. در شیوة عراقی، حروف با زوایای تیز و خطوط عمودی و افقی محکم و زاویه‌دار نوشته شده و به عبارتی دیگر بیشتر به سطح متمایل است (← عقیلی رستمداری، همانجا؛ قصه‌خوان، ص 282). درویش‌عبداللّه سرسلسلة خطاطان شیوة خراسانی است؛ این شیوه پس از او همه‌گیر شد و شیوة عراقی را از رونق انداخت (عقیلی رستمداری، همانجا). بنابراین، بیشتر تعلیق‌نویسان خراسان در قرن دهم و نیز تعلیق‌نویسان سراسر ایران در قرون بعد، پیرو شیوة درویش‌عبداللّه بوده‌اند. دوست‌محمد هروی (همانجا) مهارت او را از خواجه‌عبدالحی بیشتر دانسته‌است، ولی بوداق منشی قزوینی (ص 115) این نکته را رد می‌کند. منشی‌قمی (ص 44) آن دو را صاحب روشی خاص در خط تعلیق و مقامشان را یکی می‌داند، ولی خوشمردان (ص320) درویش‌عبداللّه را از نظر مقام هنری، ثالثِ خواجه‌تاج و خواجه‌عبدالحی می‌شمارد.درویش‌عبداللّه کشیده‌های اواسط سطر را به‌لحاظ قوس و اندازه چنان می‌نوشت که هماهنگی زیادی با دیگر دوایر سطر می‌یافت و همین امر، علاوه‌بر ایجاد حرکت و پویایی در خط، در سطر هم وحدتی کلی پدید می‌آورد. در مقابل، حروف کشیده آخر سطر را غالباً چنان بلند می‌نوشت که گاه از خطوط چهارچوب حاشیة صفحه می‌گذشت. همچنین، در قیاس با خط خواجه‌تاج، خط او از نظر دور، ضخامت حروف و حرکت از نستعلیق چاشنی گرفته‌است (← )شکوة ایران( ، ج 3، ص 42ـ 43، تصاویر)؛ شاید به‌این‌سبب که او و شاگردانش قلم تعلیق را همچون قلم ریحان یا نستعلیق با تحریف کمتری قط می‌زدند، زیرا فتح‌اللّه سبزواری در قرن دهم (ص 111) قطِ قلم تعلیق را، با تمایل به جزم، شبیه به قطِ قلم ریحان دانسته‌است. همچنین بوداق منشی‌قزوینی (همانجا) خط درویش را در مقایسه با خط عبدالحی، «چاق» خوانده‌است. درویش‌عبداللّه شیوة جدیدی در ترکیب‌بندی برخی از قطعات و منشآت پدید آورد. او در بعضی از آثارش، از ترکیب‌بندی چندسویه استفاده کرده‌است و سطربندیهایش طبق روش مرسوم به شیوة دفتری یا چلیپا نیست. ممکن است این شیوه ترکیب‌بندی پیش از او نیز به‌کار رفته‌باشد، ولی درویش‌عبداللّه در آثارش آن را به اوج رساند. این شیوه پس از او پیروانی یافت و حتی در قرن دوازدهم در خط شکسته‌نستعلیق نیز معمول شد. افزون بر این، او در سطربندی نیز چندان پایبند خط کرسی نبود و غالباً سطور را به‌صورت معلق در صفحه می‌نشاند. این ویژگی با وجه تسمیة خط تعلیق بسیار هماهنگ است. از این حیث، شاید بهترین پیرو او خواجه‌اختیار منشی گنابادی (متوفی 990) باشد (← )شکوه ایران(، ج 3، ص 42، تصویر؛ مرقع رنگین، ج 2، ص 76ـ77، تصاویر).

از میان شاگردان درویش‌عبداللّه، خواجه‌جان جبرئیل و میرمنصور استرآبادی سرآمدند. همچنین میروجیه‌الدین خلیل‌اللّه، میرزامحمدحسین‌بن میرزاشکراللّه اصفهانی، میرزاشرف‌جهان و میرمنشی حسین قمی از شاگردان بی‌واسطه یا از پیروان شیوة او بوده‌اند (← منشی‌قمی، ص 34ـ35، 45، 49، 54، 120؛ منشآت سلیمانی، ص 289)

آثار :

۱. کتابت " ترسل" ، درذیقعده ۹۱۷ ه. ق. این نسخه به شماره ۱۳۷۴۸ در کتابخانه مجلس شورای اسلامی ( شماره ۲ ) نگهداری می شود

.منابع :

-------------------------------------------

- دانشنامه جهان اسلام ج ص

- درویش محمدبن دوست‌محمد بخاری، فوائدالخطوط، در نجیب مایل‌هروی، کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، مشهد 1372ش

- بوداقمنشی‌قزوینی، «بخش احوال خطاطان و نقاشان از کتاب جواهرالاخبار»، چاپ کفایت کوشا، نامة بهارستان، دفتر15 (1388ش)

- علی‌بن حسن خوشمردان، رساله تعلیم‌الخطوط، چاپ احسان‌اللّه شکراللهی طالقانی، در همان، سال 3، ش 2 (پاییز ـ زمستان 1381)

- دوست محمد هروی، دیباچه دوست محمد گواشانی هروی، در نجیب مایل‌هروی، همان منبع

- فتح‌اللّه‌بن احمد سبزواری، اصول و قواعد خطوط ستّه، در همان

- یعقوب‌بن حسن سراج‌شیرازی، تحفة‌المحبین: در آئین خوشنویسی و لطایف معنوی آن، چاپ کرامت رعنا حسینی و ایرج افشار، تهران 1376ش

- حسین عقیلی رستمداری، خط و مرکّب، در نجیب مایل‌هروی، همان منبع

- فکری سلجوقی، ذکر برخی از خوشنویسان و هنرمندان: تعلیقات مرحوم فکری سلجوقی بر دیباچه دوست‌محمد هروی، کابل 1349ش

- قطب‌الدین محمد قصه‌خوان، دیباچه قطب‌الدین محمد قصه‌خوان، در نجیب مایل هروی، همان منبع

- مجنون رفیقی هروی، سوادالخط، در همان

- مرقع رنگین: منتخبی از آثار نفیس خوشنویسان بزرگ ایران تا نیمه قرن چهاردهم، ]تهران[ : انجمن خوشنویسان ایران، 1364ش.

- منشآت سلیمانی، تألیف دبیران دبیرخانه شاه‌سلیمان صفوی، چاپ رسول جعفریان، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1388ش

- احمدبن حسین منشی‌قمی، گلستان هنر، چاپ احمد سهیلی خوانساری، تهران 1366ش

The Splendour of Iran, ed. N. Pourjavady, London: Booth-Clibborn Editions, 2001.

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی ج صص ۱۷۵ - ۱۷۷.

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, خوشنویسان بلخ

الف ابدال بلخی

الف ابدال بلخی از شاعران قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری است. ابتدا " مطیعی " تخلص می کرد.

اصلا اهل بلخ بود و در آذربایجان ندیم سلطان یعقوب آق قویونلو بود و در مجلس او به بذله گویی و شعرخوانی می پرداخت . پس از آنکه سلطان یعقوب آهنگ اصفهان کرد الف ابدال نیز با او به اصفهان رفت. پس از زوال دولت ترکمانان شاه اسماعیل به اصفهان دست یافت و الف ابدال گرفتار شد اما با بدیهه گویی و بذله گویی در محضر شاه اسماعیل برای او مقرری تعیین شد.

الف ابدال هجو و رکیک زیاد گفته است. ولی دیوان اشعار او در دست نیست. ولی شعری از او در جُنگ شماره ۱۹۸۸۳ کتابخانه ملی ایران ثبت شده است.

نمونه شعر :

دار دنیا نه مقام من ثابت قدم است

من و آن دار که دروازه ملک عجم است

*

منابع

-------------------------------------

- تذکره تحفه سامی صص ۱۹۵ - ۱۹۷.

- تذکره عرفات العاشقین ج ۱ ص ۴۸۳ و ۴۸۴.

-

برچسب‌ها: مشاهیر بلخ, شاعران بلخ

آقاجان شیرازی

زندگینامه:

آقاجان شیرازی فرزند سیف الله از خوشنویسان قرن دهم هجری است. خط نستعلیق را خوش می نوشت.

آثار :

۱. کتابت " شرح قصیده این عارض " نوشته عبدالرحمن جامی ، در جمادی الاول ۹۴۹ ه ق به خط نستعلیق که به شماره ۵۳۱۳/۱ کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است.

۲. یک قطعه در مرقع سید احمد مشهدی به خط نستعلیق با رقم " آقاجان " در ۹۶۸ ه. ق. موجود در کتابخانه خزینه اوقاف استانبول.

*

منابع

------------------------------------------

- احوال و آثار خوشنویسان ج ۱ ص

فهرست اسامی و آثار خوشنویسان قرن دهم هجری قمری ص۹۱.

برچسب‌ها: مشاهیر شیراز, خوشنویسان شیراز

محمد اقدسی مشهدی

زندگینامه

محمد اقدسی مشهدی ، از شاعران قرن دهم هجری است. او در مشهد زاده‌ شد . فخرالزمانى‌، زادگاه‌ وي‌ را سبزوار ذكر كرده‌ است‌). سال‌ ولادت‌ وي‌ دانسته‌ نيست‌، اما از آنجا كه‌ درگذشت‌ او را در 26 سالگى‌ نوشته‌اند ؛ ولادت‌ وي‌ مى‌بايست‌ در 976ق‌/1568م‌ باشد.
اقدسى‌ در اوايل‌ جوانى‌ هجويه‌اي‌ سرود و آن‌را به‌ جنونى‌ قندهاري‌ نسبت‌ داد، اما پس‌ از برملا شدن‌ آن‌ از بيم‌ جان‌ گريخت‌. گويند به‌ عتبات‌ رفت‌ و در آنجا توبه‌ كرد و اشعاري‌ در مدح‌ امامان‌ سرود و پس‌ از بازگشت‌ در اوايل‌ سلطنت‌ شاه‌عباس‌ (سل 996- 1038ق‌/1588-1629م‌) به‌ قزوين‌ رفت‌ و به‌ دربار وي‌ راه‌ يافت‌ و هم‌ در آنجا با كسانى‌ چون‌ تقى‌الدين‌ اوحدي‌ صاحب‌ عرفات‌ العاشقين‌ آشنا شد و در زمرة دوستان‌ وي‌ درآمد. سپس‌ راهى‌ اصفهان‌ و شيراز شد و در اين‌ دو شهر نيز همراه‌ با اوحدي‌، حكيم‌ شفايى‌ و ميرجنونى‌ در مجالس‌ مباحثه‌ و مشاعره‌ شركت‌ مى‌كرد. بار ديگر در شيراز به‌ سبب‌ برخى‌ اشعارش‌ خشم‌ مردم‌ را برانگيخت‌ و اين‌بار به‌ اشارة اوحدي‌ از مهلكه‌ جان‌ به‌ در برد و به‌ زيارت‌ عتبات‌ رفت‌ و در 1001ق‌ به‌ اصفهان‌ بازگشت‌ و سپس‌ به‌ قزوين‌ رفت‌ و در سال ۱۰۰۲ ه ق در آنجا درگذشت‌ و به خاک سپرده شد.
با آنكه‌ عمر اقدسى‌ چندان‌ نپاييد كه‌ در شاعري‌ به‌ كمال‌ رسد، اما اشعار وي‌ تحسين‌ بسياري‌ از تذكره‌نويسان‌ را برانگيخت‌. از جمله‌ ركن‌الدين‌ مسعود كاشانى‌ در مجموعة خيال‌ مثنوي‌ زيبايى‌ در ستايش‌ از اقدسى‌سروده‌، و در يكى‌ از ابيات‌ آن‌ ماده‌ تاريخى‌ نيز براي‌ درگذشت‌ شاعر داده‌ است‌، كه‌ براساس‌ اين‌ ماده‌ تاريخ‌ " زعالم‌ اقدسى‌ رفت‌ " .
از اقدسى‌ افزون‌ بر ابيات‌ پراكنده‌ كه‌ در تذكره‌ها موجود است‌، ساقى‌نامة دلنشينى‌ نيز برجاي‌ مانده‌ كه‌ در آن‌ شرحى‌ كوتاه‌ از مجلس‌ طرب‌ شاه‌ عباس‌ صفوي‌ آمده‌ است‌. ابيات‌ اين‌ ساقى‌ نامه‌ آكنده‌ از استعاره‌ها و صور خيال‌ بديع‌ است‌. متن‌ كامل‌ آن‌ در تذكرة ميخانه‌ تأليف‌ فخرالزمانى‌ قزوينى‌ و به‌ كوشش‌ احمد گلچين‌ معانى‌ در تهران‌ (1340ش‌) چاپ‌ شده‌ است‌.

*

نمونه شعر :

به پای خروشان دل شکسته ی کیست

که این صدا به صدای جرس نمی داند

*

ز غمت چنان شد که صبا نمی تواند

به تبسم نهانی لب غنچه باز کردن

سر قاتلی بنازم که ز کثرت ملائک

به جنازه ی شهیدش نتوان نماز کردن

*

دل جدا ‌از گلشن کویت گل پژمرده است

دیده بی نظاره ی رویت چراغ مرده است.

منابع

--------------------------------------------------------------------

- عرفات العاشقین ج ص

- تذكرة ميخانه‌ صص ۲۳۵ - ۲۴۱.

- هفت اقلیم ج ۲ ص ۲۱۹ و ۲۲۰.

- تذکره آتشکده ج۲ ص ۴۶۲ و ۴۶۳.

- تذکره الشعراء غنی ص ۱۶.

- تذکره شمع انجمن ص ۹۵.

- سفینه خوشگو ، بخش دوم ص ۷۳.

- " اقدسى‌ مشهدي‌ "، احمد گلچین معانی ، نشرية فرهنگ‌ خراسان‌، مشهد، 1339ش‌، س‌ 3، شم 1

- - دایره المعارف بزرگ اسلامی ج ۹ ص

- تاریخ ادبیات در ایران ج ۵ ص ۸۳۲ - ۸۳۸

- الذریعه ج ۹ ص ۸۷.

- اثر آفرینان ج ۱ ص ۲۷۸.

- تاريخ‌ نظم‌ و نثر در ايران‌ و در زبان‌ فارسى‌ ص ۵۱۷

برچسب‌ها: شاعران سبزوار, مشاهیر مشهد, شاعران مشهد, زادگان ۹۷۶ ه ق

قاسم کرمانی

قاسم کرمانی فرزند محمد از خوشنویسان قرن دهم هجری است. وی نسخه ای از " دیوان " انوری را به خط نستعلیق ریز و روشن در سال ۱۰۰۲ ه. ق کتابت کرده است. این نسخه به شماره ۳۳۵ در کتابخانه شچدرین سن پطرزبورگ ( لنینگراد سابق ) موجود بوده است.

*

منابع

----------------------

- فهرست اسامی و آثار خوشنویسان قرن دهم هجری ص ۱۴۷.

برچسب‌ها: مشاهیر کرمان, خوشنویسان کرمان

همدمی شیرازی

زندگینامه:

همدمی شیرازی از شاعران قرن دهم هجری است. در شیراز ساکن بود و با شغل مکتبداری گذران زندگی می کرد.

نمونه شعر :

پیوسته میان دل و جان می گردی

بر دیده خونابه فشان می گردی

چون برق که بر خشک گیاهی گذرد

می آیی و بر من آنچنان می گذری

منابع

-------------------------------------------------------

- تذکره عرفات العاشقین ج ص

- هفت اقلیم ج ص

- دانشمندان و سخن سرایان فارس ج ۴ بخش دوم ص ۷۸۱

برچسب‌ها: مشاهیر شیراز, شاعران شیراز