ملا محمد حسن خوئینی قزوینی

زندگینامه :

ملا محمد حسن خوئینی قزوینی معروف به " ملا حسین مجتهد " فرزند ملا مصطفی از علماء قرن سیزدهم هجری است . در ادبیات غرب و فقه و اصول مهارت داشت و در قزوین ساکن بود. پدران و فرزند و نوادگان از علماء قزوین بودند.

کتابها :

۱. " زبده الآداب " یا " لب آداب الطالبين" یا " منتخب آداب المتعلمین " است. نسخه ای از این کتاب که به خط نسخ و شکسته نستعلیق خوش در قرن سیزدهم هجری تالیف شده است به شماره ۱۳۹۶۲/۶ در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی در قم وجود دارد. نسخه دیگری از این کتاب که در قرن سیزدهم هجری کتابت شده در همین کتابخانه به شماره۱۲۹۶۲/۶ وجود دارد.

آغاز :
" لحمد لله الذی خلق الإنسان و علمه البیان و أحكام القرآن ... و بعد اعلم أن العلماء رضوان الله علیهم قد صنفوا فی آداب السالكیة ... و إنی أردت أن انتخب آداب المتعلمین تبصیر وجیزاً مفیداً و مختصراً لطیفاً . "
انجام:

" طاعات و عبادات ریاضات و ادب بی این همه تحصیل محال است و عجب "

۲. " ارشاد الطالبین الی قرب الطریق بالیقین " رساله ای بسیار كوتاه در طبقه بندی علوم اسلامی و سیر مطالعاتی كه برای طالبان علوم دینی نگاشته شده است.نسخه ای از این کتاب که به خط شکسته نستعلیق نوشته شده است ؛ به شماره ۱۲۹۶۲/۲۵ در کتابخانه آیت الله مرعشی در قم وجود دارد. .

آغاز:

" الحمد لله الذی خلق الإنسان و أسبغ علیه نعمه ظاهرة و باطنة بنص القرآن و سهل علیه سرق الكمال بإنزال الفرقان ... أما بعد اعلم أن طریق تحصیل المال و أرسل خیر الإنس و الجان ... "
انجام:

" المتنی بزبدة الأصول و المختصر النافع فی ستة أشهر بل من النحو و الصرف و المنطق و الأصول و الفقه شبیه . "

۳. " شرح نهج المسترشدین " شرحی مزجی بر نهج المسترشدین است که تاکنون به‌چاپ نرسیده است. نسخه‌ای از این شرح که در ۲۸ ذی‌قعده ۱۲۷۷ ه. ق. کتابت شده است با شمارۀ ۱۰۵۹۶/۳ در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می‌شود. نسخه، تا شرح فصل پنجم نهج المسترشدین ادامه پیدا کرده و از آن به بعد افتادگی دارد. در حواشی نسخه، حاشیه‌هائی از خود شارح ثبت است.

۴. " مرآة الملل و المذاهب " یا " منتخب جواهر التفسير " عناوين رساله عبارتند از : اقسام الفلاسفة ؛ اقسام صابيان ؛ ذكر تفصيل مذاهب البراهمة ؛ اقسام كليه مجوس ؛ معظم اليهود ؛ معظم النصاري ؛ معرفة اقسام المسلمين ؛ اصول الاسلام ؛ اقسام المعتزلة ؛ اقسام زيديه ؛ اقسام الغلاوة ؛ اقسام الجبرية ؛ اقسام المرجئة ؛ اقسام الخوارج ؛ اختلاف الناس في الفروع علي مذهبين ؛ ترجيح المذاهب علي راي الكاشفي ؛ ترجيح مذاهب بنابر مذهب اماميه اثني عشريه عليهم السلام

نسخه ای از این کتاب به شماره ۱۲۹۶۲/۵ در کتابخانه آیت الله مرعشی جود دارد.

آغاز :

" الحمدلله رب العالمين و صلي الله علي نبينا رحمة للعالمين اما بعد ببايد دانست كه اهل عالم دو قسم اند يا تابع اهوا و بدع و منتحلات خود شده بكتابي و پيغمبري استناد ندارند ... يا متابعت ديني و كتابي و سنتي و ملتي و آييني مي ورزند . "
انجام :

" ... و ترك الحق في الحقيقة ، نظم :
منت آنچه حق است كردم پيام

تو داني تدبير خود و السلام "

۵. " مرآة الكمال " یا " تقسيم شريف للعمر "به فارسی در اخلاق . رساله اي بسيار كوتاه در خصوص تقسيم عمر و ارزش آن و صرف آن در امور مثبت و ارزشي و عدم تضييع آن در امور باطل كه در آن از علامه مجلسي و شيخ بهایی" رحمهما الله " نيز ياد شده است .این نسخه به شماره ۱۲۹۶۲/۴ در کتابخانه آیت الله مرعشی موجود است.

۶. " تذکره عرفاني " یا " منتخب جواهر التفسير " رساله مختصري است منتخب از جواهر التفسير ملا حسين واعظ كاشفي
كه در آن برخي مطالب عرفاني تفسير استخراج و در اين رساله گرد آمده است . نسخه ای از این کتاب به شماره ۱۲۹۶۲/۳ در کتابخانه آیت الله مرعشی در قم وجود دارد.

آغاز :

" في الحديث عن النبي صلي الله عليه و آله : القرآن ذو وجوه فاحملوه علي احسن وجوهه و عن
علي عليه السلام في وصف القرآن بحر لا يستنزفه المستنزفون . "
انجام :

" و العلم عندالله و رسوله و الراسخون في العلم من علماء الدين ؛ نقل من تفسير
جواهر القرآن ملا حسين كاشفي بطريق الانتخاب و اخذ الاحسن فافهم . "

۶. " صیغ انکاح " ، به فارسی . رساله اي بسيار كوتاه كه در آن انواع صيغه هاي نكاح ( 14 قسم ) مورد بررسی اجمالي قرار گرفته است. این رساله به شماره ۱۲۹۶۲/۲ در کتابخانه آیت الله مرعشی در قم وجود دارد.

آغاز :

" بدانكه هر كدام از لفظ نكاح و تزويج استعمال مي شود متعدي به نفس نسبت مفعول اول لا غير . "
انجام :

" و مع ذلك خود از قبل او وكيل شود اجراي صيغه بوكالت نمايد غايت احتياط خواهد بود و هو العالم . "

۷. " تذكرة السالكين " یا " هداية القائمين " به فارسی . رساله كوتاهي در فضيلت نماز شب با استفاده از آيات و روايات
و اشعاري از حافظ شيرازي و شيخ بهايي و ... است. نسخه ای از این کتاب به شماره ۱۲۹۶۲/۱ در کتابخانه آیت الله مرعشی وجود دارد.

آغاز :

" الحمدلله الذي جعل صلاة الليل نوراً و دعاؤه حضوراً و رتب عليها نجاة المصلين و اجابة الداعين لزوماً و اوجب الغفران ... اما بعد قال الله تعالي و من الليل فتهجد به نافلة لك عسي ان يبعثك ربك مقاماً محموداً . "
انجام :

" هذا الماوي ايها الغافل المتوقد فلمثل ذلك فليتنافس المتنافسون و يعمل السالكون العاملون و بقية العمر لا قيمة لها . "

۸. " سوال و جواب " چند پرسش و پاسخ علمي است كه به صورت معما بيان گرديده و طي آن به شيخ بهائي رحمه الله نيز اشاره رفته است. نسخه ای از این کتاب به شماره ۱۲۹۶۲/۱۱ در کتابخانه مرعشی قم وجود دارد.

آغاز :

" اگر كسي سؤال نمايد كه اگر 2 نفر رفيق با همديگر ده من شير يا شيره داشته باشند و خواهند كه قسمت نمايند . "
انجام :

" و انجلاي اذهان بد نيست لهذا اندكي نوشته شد والا عمر از اين امور اشرف تو است . "

۹. " توزيع العلوم و مرآت الفنون " رساله اي است بسيار مختصر در توزيع علوم اسلامي به انواع گوناگون و بررسي فنون كه در 6 نوع به ترتيب ذيل در اين اثر گرد آمده است : الاول : مبادي العلوم ، اعني الصرف و النحو و المعاني و البيان و المنطق و الاصول ؛ الثاني : حقائق العلوم ، اي التفسير بالمعني الاعم من التاويل و الحديث بجميع فنونه و الفقه ؛ الثالث : دقائق العلوم ، بمعني كونها دقيقاً يحتاج الي دقيق النظر و الا فيصير سبباً للظلالة ؛ الرابع : لطائف العلوم و الفنون ؛ الخامس : غرائب العلوم و الفنون ؛ السادس : طرائف العلوم و الفنون .

نسخه ای از این کتاب به شماره ۱۲۹۶۲/۲۴ در کتابخانه مرعشی قم وجود دارد.

آغاز :

" الحمدلله الذي خلق كل شيء بحكمته و دبره بقضائه و قدره فجعل لكل شيء قدراً يليق بحاله ... اما بعد اعلم ايها الطالب لحقائق الامور و العلوم و المعارف ان العلوم كثيرة عند من له ادني ربط با لمعارف ... "
انجام :

" الولاية بمعني شيعتهم الخالص القابل للمعرفة و يجب اطاعة الائمة لكونهم حجج خالق البرية . "

۱۰." فهرس العلوم النافعة في ارشاد الطالبين للهداية " به عربی . رساله كوتاهي در بررسي انواع علوم و پيروي از بهترين آنها است . نسخه ای از این کتاب به شماره ۱۲۹۶۲/۲۳ در کتابخانه آیت الله مرعشی در قم وجود دارد.

آغاز :

" الحمدلله رب العالمين الذي خلق الانسان من ماء مهين ... اما بعد ايها الطالب
اللباب ... ان العلوم و الفنون كثيرة في الحساب ... "
انجام : "

از در اهل كرم روي مگردان اي دل
هر كه دورست از اين در به خدا نزديكست "
والحمدلله و صلي الله علي محمد و آله الهدي .

۱۱۰ " مرآت الفنون و الآداب " به عربی. رساله بسيار كوتاهي است در تقسيم بندي علوم به اقسام چهارده گانه
كه مؤلف با بهره جستن از نظم و نثر بدان پرداخته است . نسخه ای از این کتاب در کتابخانه مرعشی به شماره ۱۲۹۲/۱۹ وجود دارد.

آغاز :

" الحمدلله كما هو اهله ... و بعد اعلم ان لب جميع الفنون و نتائج جميع العلوم اربعة عشر علماً ... "
انجام :

" نعم ان اكرمكم عند الله اتقيكم و اتقوا الله و يعلمكم الله و ان الله لمع المحسنين و الله اعلم بالصواب . "

۱۲. " مرآت الکمال " به عربی. رساله كوتاهي در فضيلت تعليم و تعلم و آداب آن است ؛ پيش از اين در اين مجموعه رساله اي با همين عنوان معرفي گرديده كه جز اين رساله است . نسخه ای از این کتاب به شماره ۱۲۹۶۲/۱۷ در کتابخانه آیت الله مرعشی در قم موجود است.

آغاز : " بسم الله والحمد له كما هو اهله ... و بعد اعلم ان العلم النافع ما يرجع الي علم الاعتقاد الايماني بمراتبه الواجبي و غيرها ... "
انجام : " من اخلص الله اربعين صباحاً فتح الله عيون حكمته من قلبه علي لسانه ؛ نعم الاصطلاحات ... كثرها الجهال كما ورد في الحديث عن امير البررة عليه السلام . "

۱۳. " میزان العرفان " به عربی. رساله عرفانی است كه بااستفاده از مصادری چون مصباح الشریعة منسوب به امام جعفر صادق و مصباح المنیر نگارش یافته است . در این رساله به نام محقق دوانی نیز اشاره شده است.نسخه ای از این کتاب که به خط شکسته نستعلیق در سال ۱۲۵۶ ه. ق. کتابت شده است ، به شماره ۱۲۹۶۲/۱۴ در کتابخانه مرعشی وجود دارد.

آغاز:

" الحمد لله لاذی وضع لنا الموازین لنهتدی الحق الحقیق فی الدنیا والدین و الصلوة علی محمد و آله أجمعین الذین هم الموازین فی جمیع مصالح أمور المؤمنین أما بعد الحمد و الصلوة فیقول : لا یخفی علی الطالبین أن لكلام الأنبیاء و الئمة ظواهر و بواطن ...

انجام:

" جمعین هذه الكمات أنموذجاً لما فی كتبهم ... اللهم و فقنا لما تحب و ترضی با وهاب ... و الحمد لله أولاً و آخراً و ظاهراً كما یلیق بجلاله و جماله و صلیا لله علی محمد و آله ."

*

منابع

----------------------------------

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه بزرگ آیت الله العظمی مرعشی نجفی ج ۳۲ ص ۸۶۵ و ۸۷۲ و ۸۸۲. ، ج ۲۱ ص۸۶۰ - ۸۸۲.

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی ج ص

- شعار ولايت ( تاريخ و آثار باستاني و حالات و تاليفات علماي خوئين ) ص ۵۹.

برچسب‌ها: مشاهیر قزوین, فقیهان قزوین

حاج ملا احمد خوئینی قزوینی

زندگینامه :

حاج ملا احمد خوئینی، فقیه، اصولی و محدّث امامی قرن سیزدهم و چهاردهم. خوئینی به حاج ملاآقا نیز مشهور بوده است (رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، طبقات: نقباء، قسم 1، ص 170؛ مدرس تبریزی، ج 2، ص 195؛ قس امین، ج 3، ص 175، که به اشتباه خویی نوشته‌است). پدرش ملامصطفی (متوفی ح 1275) و جدش ملااحمد (متوفی 1245) هر دو عالمانی برجسته و صاحب آثاری در فقه بودند (رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، طبقات: الکرام، قسم 1، ص 116؛ همو، الذریعة، ج 13، ص 329).

خوئینی در در ۱۷ ربیع الاول 1247 در خوئین به دنیا آمد (همو، الذریعة، ج 5، ص 84؛ قس امین، همانجا، که سال ولادتش را 1246 دانسته است). او در هشت سالگی، در زادگاهش یادگیری علوم مقدماتی چون صرف و نحو را آغاز کرد (رجوع کنید به حسینی اشکوری، ج 1، ص 92) و پس از پنج سال، برای ادامه تحصیل به قزوین رفت و سطوح متوسطه علوم دینی را از استادانی چون ابوطالب بهشتی قزوینی، سید رضی قزوینی و عبدالکریم ایروانی فراگرفت (رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، طبقات: نقباء، همانجا). او یک سال بعد، برای ادامه تحصیل به اصفهان رفت. مهم‌ترین استاد خوئینی در اصفهان سیدحسن اصفهانی (مشهور به مدرّس) بود که پنج سال نزد او فقه، اصول، رجال و حدیث آموخت و پس از دریافت اجازه از وی، در 1266 به قزوین و پس از چند ماه به خوئین بازگشت (رجوع کنید به همانجا؛ حسینی اشکوری، همانجا).

خوئینی در 1267 برای تکمیل مدارج علمی به عراق رفت. نخست به مدت یک سال در کربلا نزد فاضل اردکانی* درس خواند، سپس به نجف رفت و مدتی در جلسات درس شیخ انصاری و راضی نجفی شرکت کرد و از هر دو اجازه اجتهاد گرفت. وی قسمتی از آثارش را در این دوره نگاشت (رجوع کنید به همانجاها).خوئینی در 1269 به اصرار استادانش به قزوین بازگشت. از آن پس تا هنگام وفات، در حدود چهل سال، در قزوین اقامت گزید و در این مدت به تألیف، تدریس علوم دینی و نیز انجام‌دادن دیگر وظایف شرعی پرداخت (رجوع کنید به همانجاها). خوئینی در قزوین محبوبیت، نفوذ و اعتبار درخور توجهی داشت و ریاست دینی و مرجعیت امور شرعی قزوین برعهده وی بود (رجوع کنید به اعتمادالسلطنه، ص 194؛ آقابزرگ طهرانی، مُصَفَّی‌المَقال، ستون 2).

اعتماد السلطنه درباره ی او می نویسد :

" فقیهی متبحر و محققی متدرب می باشد و ساکن قزوین است و در تاریخ تالیف این کتاب ریاست شرعی آن خطه من جمیع الجهات با اوست. و در آن مملکت بر حسب شایستگی و سزاواری ، قبول عامه و در حسن بیان و تفهیم دقائق قدرتی نامه دارد و در انواع علوم شرعیه تصمیماتی پرداخته است ؛ مدالله ایام ترویجه "

او در ۱۳۰۷ ه. ق. در قزوین درگذشت (امین، همانجا؛ مدرس تبریزی، ج 2، ص 196).

از خوئینی چهار پسر به نامهای مصطفی، حسین، علی و عبداللّه برجای‌ماند که همگی عالم دینی بودند. او فرزند دیگری نیز به نام حسین داشت که در جوانی و در زمان حیات پدر درگذشت (رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، طبقات: نقباء، همانجا؛ همو، الذریعة، ج 6، ص 45).

خوئینی در تدریس و تفهیم مطالب علمی دشوار مهارت داشت (اعتمادالسلطنه، همانجا).خوئینی دارای تألیفات پُرشمار و متنوعی است که نشان‌دهنده فعالیتهای علمی فراوان اوست.

او سرانجام در سال ۱۳۰۷ ه. ق. در قزوین وفات یافت .

کتاب ها :

۱. " ارجوزه ای در دیات "

۲. " حاشیه بر اشارات "

۳. " حاشیه بر تفسیر صافی " تا آخر سوره بقره.

۴. " حاشیه بر ریاض "

۵. " الجبر و التفویض "

۶. " مرآه المراد في تراجم الاوتاد " که در دهه يكم ماه پنجم سال ۱۲۷۲ ه. ق آن را تالیف کرده و محمد اسمعيل بن عبد الرحمن سلطان آبادي به خط نسخ در رجب ۱۳۰۴ ه. ق. کتابت کرده است. نسخه ای از این کتاب به شماره در کتابخانه ملی ملک وجود دارد. نسخه دیگری از این کتاب را که محمد مؤمن بن محمد امين حسيني اهري ساكن قزوين به خط نسخ در چهارشنبه ۱۶ ربيع الاول ۱۲۸۳ ه. ق. بدستور مؤلف کتابت کرده است ، به شماره ۴۶۴ در کتابخانه آیت الله مرعشی در قم موجود است.

۷. " لوامع الاحکام "

۸. " معارج الوصول "

۹. " رساله فی منجزات مریض"

۱۰. " الوجیزه "

۱۱. " مجلی الشرعه في مسئلة التضيق والتوسعة" پيرامون مساله تضييق و توسعه در عبادات ، بطور استدلال و بسيار مفصل با ذكر اقوال فقهاء ،در يك مقدمه و سه فصل و يك خاتمه. که در دهه دوم ماه شعبان ۱۲۷۱ ه. ق. در خمسه بدان شروع كرده و دهه اول از ماه رمضان همان سال بپايان برده است . این نسخه به خط نسخ ، سيد احمد ، دهه اول ماه رمضان ۱۳۰۰ ه. ق. کتابت شده است و به شماره ۳۶۷۶ در کتابخانه آیت الله مرعشی در قم موجود است.

فهرست مطالب چنين است :

المقدمة : في الاشارة الي مواضع الخلاف والاشكال في الباب . الفصل الاول : في الاشارة الي القائلين بالمضايقة . الفصل الثاني : في الاشارة الي التفاصيل المذكورة في المسالة . الفصل الثالث : في حجج القاتلين بالمواسعة المطلقة . الخاتمة : في نقل قول بعض الاجلة والجواب عنه .

آغاز :

"الحمدلله رب الارضين والسماوات رب اجعلني مقيم الصلاة ...
و بعد فيقول المسجون بسجن الدنيا الدنية ".
انجام :

"النبي المرسل الي كافة الانس والجان صلي الله عليه و آله الذين هم منبع التبيان والبيان".

*

منابع

-----------------------------------------------

محمد محسن ، آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف‌الشیعة، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت 1403/1983؛

ج ۵ ص ۸۴ ، ج ۱۸ ص ۳۵۸ ، ج ۲۰ ص ۱۳ و ۲۸۵ ، ج ۲ص ص ۱۸۴ ، ج ۲۳ صص ۱۶ و ۱۰۷ ، ج ۲۵ ص ۴۵.

- همو، طبقات اعلام‌الشیعة: الکرام البررة، قسم 1ـ2، مشهد 1404

- همان: نقباء البشر فی‌القرن الرابع عشر، مشهد، قسم 1ـ4، 1404

- همو، مُصَفَّی المَقال فی مُصَنِّفی علم الرجال، چاپ احمد منزوی، تهران 1337ش

محمدحسن‌بن علی اعتمادالسلطنه، المآثر و الآثار، در چهل سال تاریخ ایران، چاپ ایرج افشار، ج 1، تهران: اساطیر، 1363ش

- محمدعلی حبیب‌آبادی، مکارم الآثار، ج 4، اصفهان 1352ش؛

- اعیان الشیعه ج ص

- الذریعه

- فهرست علماء زنجان ص ۳۱.

- معجم مولفی الشیعه صص ۱۶۷ و ۱۶۸.

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه ملی ملک ج ۶ ص ۴۷۹.

- فهرست نسخه های خطی کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی ج ۱۰ ص ۶۸. ، ج ۱۴ ص ۲۴۴.

محمدحسن‌بن علی اعتمادالسلطنه، المآثر و الآثار، در چهل سال تاریخ ایران، چاپ ایرج افشار، ج 1، تهران: اساطیر، 1363ش؛ امین؛ محمدعلی حبیب‌آبادی، مکارم الآثار، ج 4، اصفهان 1352ش؛ احمد حسینی اشکوری، تراجم‌الرجال، قم 1414؛ محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة‌الادب، تهران 1369ش.

برچسب‌ها: مشاهیر قزوین, فقیهان قزوین, زادگان ۱۲۴۷ ه ق, درگذشتگان ۱۳۰۷ ه ق

شیخ مفید قزوینی

شیخ مفید قزوینی ازعلمای قرن چهاردهم هجری است.او برای تحصیل از قزوین به عتبات عالیات رفت و در کربلا نزد سید علی قزوینی ( نویسنده کتاب حاشیه القوانین ) به تحصیل پرداخت . سپس به نجف اشرف رفت و نزد جمعی از علمای آنجا به ویزه حاج میرزا حبیب الله رشتی ادامه تحصیل داد . وی سرانجام به قزوین بازگشت و در آنجا به ارشاد و تبلیغ دین و حل مشکلات مردم پرداخت. سال ولادت و درگذشت او به دست نیامد.

منابع

------------------------------------------------

- نقباء البشر ج5 مخطوط

- جنگ انجمن فهرست نگاران نسخه های خطی ج2 ص161

برچسب‌ها: مشاهیر قزوین, فقیهان قزوین